گردش و تفریح در جامعه سالم چه جایگاهی دارد؟

در باور عامه آنچه که از مذهب و انسان مذهبی به تصویر کشیده می شود، تابلوی غمگین و کدری است از افراد سیاهپوش ریاضت پیشه، که به لذات و جنبه های مادی زندگی اهمیت چندانی نمی دهند. زندگی یکنواختی که سجاده نشینی و عزاداری از عناصر اصلی تشکیل دهنده‌ی آن هستند و هر کاری جز رکوع و سجود بطالت محسوب می شود.
در این مقاله قصد داریم با استفاده کلام ائمه (ع) و سید احمد الحسن(ع) یمانی موعود، بر این باور خط بطلان کشیده و به اهمیت گردش و تفریح در حفظ سلامت و نشاط جامعه اسلامی بپردازیم.

نقش گردش و تفریح در زندگی

طبق تحقیقات منتشرشده و آنچه دانش بشر به آن رسیده است می‌توان گفت تفریح در مواقعی باعث افزایش قابلیت‌های ذهنی و جسمی فرد می‌شود.

همچنین کارایی ذهن افرادی كه در برنامۀ خود تفریح و نشاط دارند نسبت به اشخاصی كه زندگی یكنواخت بدون تفریح و سرگرمی و نشاط دارند بالاتر است و فرد می‌تواند به امور جدید بپردازد و قابلیت‌های خود را بروز دهد.

روان‌شناسان معتقدند گردش و تفریح باعث کاهش استرس و افسردگی و دغدغه‌های روانی و نیز موجب رفع خستگی و دستیابی به تنوع دیداری و شنیداری می‌شود. علاوه بر این گردش و سفر، فواید اجتماعی نیز به همراه دارد که می‌توان از بین آن‌ها به بالا‌رفتن اعتمادبه‌نفس، ایجاد انگیزه و کاهش تنش‌های روانی، بهبود شخصیت و شکل‌گیری رفتار مناسب چه در کودکان و چه در بزرگ‌سالان اشاره کرد.

در نتیجه گردش و سفر باعث تحکیم روابط خانواده می‌گردد؛ زیرا بهبود عملکرد ذهنی و کسب تجارب جدید بینش و نگرش ما به زندگی را تغییر می‌دهد و در نتیجه هوش هیجانی تقویت می‌یابد. پس در این حالت افراد خانواده انعطاف‌پذیری بیشتری دارند و در کنترل احساسات و برقراری تفاهم موفق‌ترند.

جا دارد که در اینجا به حدیثی از پیامبر عظیم‌الشأن اسلام دربارۀ گردش و تفریح و سفر بپردازیم:

پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم: «سافِروا تَصِحّوا و تَغنَموا.»

«مسافرت كنید تا سالم و تندرست بمانید و بهره‌ها نصیبتان شود.» [1]

چنانچه امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمودند:

«براى كسب مجد و عظمت از وطن خود دور شو و سفر كن، كه در مسافرت پنج فایده است: برطرف ‌شدن اندوه، به‌دست ‌آوردن روزى، و دانش و آداب زندگى، و هم‌نشینی با بزرگان.» [2]

مسائلی هست که به‌ خاطر رسیدن به جامعۀ صالح و شایسته، باید به آن اِهتمام داشته باشیم؛ از ‌جمله آن‌ها کودکان هستند که بذر آینده‌اند. باید آنان را آماده کرد و برنامه‌های تفریحی و درعین‌حال، علمی برایشان در نظر گرفت. و این مسئله، در هر منطقه‌ای، این‌گونه امکان‌پذیر است که گروهی از مؤمنین در روزهای تعطیل رسمی، این کودکان را تربیت کنند و آموزش بدهند و آنان را به تفریح ببرند.

عواقب نپرداختن به گردش و تفریح

همۀ اندیشمندان (بلکه همۀ انسان‌ها) به این نتیجه رسیده‌اند که شادی‌ها و تفریحات سالم براى تقویت روح آدمى از ضروریات زندگى است و زندگى بدون استراحت و نشاط باعث استرس و عصبانیت مزمن، بداخلاقى و کاهش شوق نسبت به زندگى شده و موجب افسردگى و ناراحتى می‌شود.

متأسفانه برخی خانواده‌ها یا افراد، برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت ندارند و بدون آگاهی لازم و داشتن برنامه منظم اوقات را سپری می‌کنند. به ‌طوری که گاهی اوقات اعضای خانواده خسته، کسل، بی‌حوصله و عصبانی هستند و شروع به دعوا و بحث می‌کنند و همین اتفاقات موجب ایجاد تعارض در بین اعضای خانواده شده تا جایی که منجر به کشمکش‌های طولانی خانوادگی و حتی طلاق والدین خواهد شد.

اعتدال در گردش و تفریح

امری واضح است كه تعادل در هر كاری بهتر از افراط ‌و تفریط در آن است؛ چنانچه حدیث معروف است: خیرالامور اوسطها…

همان طور كه برنامۀ تفریحی می‌تواند در زندگی مؤثر باشد، اگر در آن زیاده ‌روی یا کم‌کاری شود می‌تواند اثر عكس گذاشته و مخرب زندگی‌ها باشد.

از دیدگاه برخی متدینین گردش و تفریح عملی لهو و بی‌ معناست و از انسان حكیم و عاقل به دور است كه وقت خود را برای آن صرف كند؛ اما این در حالیست که نبی اكرم (ص) می‌فرمایند:«إلهَو وَالعَبوا فَإنّی أکْرَهُ أنْ یُریٰ فی دینِکُمْ غَلظَةً.» «سرگرمی داشته باشید و تفریح کنید؛ چراکه خوش نمی‌دارم در دین شما درشتی و سختی دیده شود.» [3]

جایگاه تفریح در زندگی كجاست و تعادل درآن به چه معناست؟

جایگاه تفریح از دیگاه امام احمدالحسن ع را بخوانیم:

پدرم، سلام علیکم و رحمة الله و برکاته

مسئله‌ای به ذهنم خطور کرده است و مقدار صحیح بودنش را نمی‌دانم؛
وقتی می‌بینم که مردم برای سیاحت، به شهرهایی مسافرت می‌کنند که طبیعت فریبنده‌ای دارد یا دیگر مکان‌های سیاحتی ـ‌و نه برای زیارت عتبات یا دیدن موزه‌های مفیدـ احساس می‌کنم باعث هدردادن زمان می‌شود؛ و لازم است که انسان زمانش را در مسئلۀ مفیدی استفاده کند؛ و این مسئله، بر بیرون رفتن‌های عادی [نیز] منطبق می‌شود که برای گذراندن زمان در بیرون خانه است.
آیا این تفکر، صحیح است؟
برخی می‌گویند برای شخص لازم است که به خودش استراحت دهد یا جوِّ خاص خودش را پس از مدت طولانیِ کار سخت یا درس تغییر دهد و…؛ نمی‌دانم صحیح چیست؛ اگر نیاز داشته باشیم که جوّ و فضا را تغییر دهیم، چه مسئله‌ای لازم است؟
sahar attai

پاسخ سید احمدالحسن(ع):

و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته
خداوند شما را زنده بِدارد.
منفعت‌های بسیاری در بیرون رفتن شوهر و همسر و فرزندان یا برادران و خواهران یا نزدیکان یا دوستان یا همکاران با یکدیگر است؛ و بسیاری از مردم می‌توانند منافع بسیاری که خودشان آن را لمس کرده‌اند، برایت بشمارند. و فکر می‌کنم بیرون ‌رفتن از منزل در برخی اوقات و استراحت‌دادن به خانواده، مسئله‌ای بسیار ضروری برای ساخت ارتباطات خانوادگی و اجتماعی سالم و صحیح است. به‌علاوه منفعت‌های درونی و علمی‌ای که دارد؛ و ضرورتی ندارد که بیرون‌رفتن از منزل یا مسافرت، به شهرهای دیگر یا مناطق دور باشد؛ بلکه مهم این است که منفعت موردنظر را داشته باشد. مانند بیرون‌ رفتن زوجین و فرزندانشان برای خوردن وعده غذایی و مثلاً معاف‌ کردن خانم از یک روز غذا درست‌کردن..

فکر می‌کنم بیرون‌ رفتن از منزل، مسئله مهمی است؛ می‌خواهد برای مسافرت دور باشد یا گردش به مکان نزدیک یا خوردن وعده غذایی یا مسائل مشابه. و در بسیاری از اوقات، ارتباط خوبی بین همسران ایجاد می‌کند؛ و این به‌خودیِ‌خود، مسئله‌ای است که [از جهت] دینی و اجتماعی بسیار مطلوب است؛ این مسئله، در تقویت جامعه [نیز] سهیم است و حالت‌های جدایی یا طلاق را اندک می‌کند.» [4]

از طرفى برخی دیگر به زیاده‌روی در تفریح اعتقاد دارند و آن را اصل قرار داده و از مراحل مهم‌تر دیگر زندگی به‌دور هستند.

شیخ ناظم العقیلی دربارۀ جایگاه تفریح كلام دقیق و زیبایی دارند:

«در این زمینه کسانی هستند که تکنولوژی را برای تکامل عمل و کسب علم و معرفت و غنیمت‌ شمردن وقت و برای تلاش در اطاعت خداوند تعالی به کار می‌گیرند؛ و در این زمینه کسانی هم هستند که تکنولوژی را برای تباه‌کردن وقت و تلاش و به‌عنوان راهی برای معصیت خداوند سبحان و سرکشی به مردم قرار می‌دهند.

و در این صورت، تفاوت فاحشی وجود دارد بین کسی که برای تفریح، وقتی مشخص قرار می‌دهد، جهت استراحت‌دادن نفْس از خستگی ناشی از کار و عمل، و کسی که آن را بهانه‌ای قرار می‌دهد برای ضایع‌ کردن وقت عمل و کوتاهی در خدمت‌کردن به جامعه و خانواده.» [5]

موانع گردش و تفریح

در جامعۀ کنونی که در آن زندگی می‌کنیم شرایط زندگی از لحاظ اقتصادی به ‌قدری حساس شده که شاید بسیاری از خانواده‌ها خیلی اوقات به ‌بهانۀ مشکلات اقتصادی و نداشتن وقت کافی و مشکلاتی از این قبیل، دور تفریح را خط می‌کشند و از برنامه زندگی خود حذف می‌کنند. در این خصوص باید گفت گردش‌ها و تفریحات رایگان یا‌ کم‌هزینۀ زیادی وجود دارد که بسته به علایق و شرایط هر خانواده می‌توان به آن‌ها پرداخت؛ پیاده‌روی، قدم زدن در طبیعت، رفتن به سینما و پارک، دیدار با دوستان و اقوام و…

اما جالب است بدانیم گردش و تفریح نیز همچون همۀ امور زندگی نیازمند برنامه‌ریزی است. این برنامه‌ریزی باید بر اساس برآیند نظرات خانواده و نسبت به تمکن مالی و اوقات فراغت خانواده باشد.

و چه زیباست که از کلام نورانی ائمه اطهار برای این برنامه‌ریزی استفاده کنیم:

امام رضا (ع) می‌فرمایند:

«بکوشید که زمانتان را به چهار بخش تقسیم کنید: 1. زمانى براى مناجات با خدا؛ 2. زمانى براى تأمین معاش [کسب روزی]؛ 3. زمانى براى معاشرت با برادران و معتمدانى که عیب‌هایتان را به شما می‌شناسانند و در دل شما را دوست دارند؛ 4. و ساعتى براى کسب لذّت‌های حلال.
با بخش چهارم توانایى انجام‌دادن سه بخش دیگر را به دست می‌آورید.» [6]

سخن پایانی

دیانت و سیاحت منافاتی باهم ندارند؛ بلکه همین سیاحت و تفریح به همراه خانواده می‌تواند پله‌ای برای بالارفتن در مسیر دیانت قرار گیرد. چنانچه اسلام تأکیدات زیادی در جهت تحکیم خانواده داشته و فضیلت بالایی برای آن قائل است.

پیامبر اکرم (ص) :«جلوس المرء عند عیاله احب الی الله تعالی من اعتکاف فی مسجدی هذا.»«در پیشگاه خداوند تعالی، نشستن مرد در کنار همسر خود، از اعتکاف در مسجد من، محبوب‌تر است.» [7]

پیامبر(اکرم): «هرچه ایمان بنده‌ای بیشتر باشد، محبتش به همسرش بیشتر است… .» [8]

منــــابــــــع

1_مواعذ عددیه ص12

2_مستدرک الوسائل ج 8 ص115

3_نهج الفصاحة ص 259 ح 531

4_پیام فیسبوک(ژوئیه 2019 م)

5_پیام فیسبوک(10 ژانویه 2019م)

6_فقه الرضا (ع) ص 337

7_تنبیه الخواطر ج 2 ص 122

8_اصول کافی ج 2 ص 108

همچنین شما را به مطالعه بیشتر در این زمینه دعوت می کنیم. لطفا اینجا کلیک کنید.