140 – قمه‌زنی؛ بررسی تطبیقی دیدگاه سید احمدالحسن و فقهای شیعه (قسمت اول)

خداوند برای هدایت بندگان، در هر زمانی نماینده‌ای قرار داده است و رساندن دین حقیقی برعهده و وظیفۀ اوست؛ ولی فقها بدون هیچ دلیلی، اقدام به دخالت در محدوده این فرد نموده و درباره هر مسئله‌ای نظر می‌دهند! یکی از این دست مسائل، قمه‌زنی است. نظرات دربارۀ قمه‌زنی در بین فقها، بسیار متفاوت است و کار به جایی رسیده است که برخی قائل به وجوب آن شدند و برخی در جهت مقابل، قائل به حرمت و بدعت‌بودن آن شدند. قطعاً درباره این مسئله، یک نظر حق وجود دارد و نمی‌توان قائل شد که این مسئله در عین حال، هم واجب باشد و هم بدعت و حرام!
با یکدیگر به اقوال فقها می‌پردازیم تا ببینیم در‌این‌باره چگونه سخن رانده‌اند.

سید محمدصادق روحانی:

سید محمدصادق روحانی از جمله افرادی است که حکم وجوب قمه‌زنی را بعید نمی‌داند و به برخی از فقهای پیشین نسبت می‌دهد. از او در پرسش و پاسخی که در سایت رسمی‌اش منتشر شده، این‌گونه نقل شده است:
استفتاء:
«استفتاء حضرت‌عالی دربارۀ قمه‌زدن با توجه به فرازی از زيارت ناحيۀ مقدسه حضرت بقیة‌الله (عج) كه می‌فرمايند: «سَلام مَن لو كان مَعَك بِالطّفوف لو قاك بِنفسِه حدّ السّيوف و بَذَل حشاشتَه دونَكَ للحُتوف… و فَداك بِروحهِ و جَسدِهِ و ماله و ولدِهِ و روحه لِروحك فداءٌ و اهلُه لاهلكَ وقاءٌ…» چيست؟
جواب:
باسمه جلت اسمائه؛ من همان ‌گونه كه قبلاً به سؤالات زيادی كه در این رابطه شده است پاسخ داده‌ام، قمه‌زدن را از بهترين شعائر مذهبی می‌دانم و عملی است بسيار پسنديده. بلی، بايد رعايت شود قمه را به نحوی بزنند كه موجب هلاكت نفس نشود و بعضی از بزرگان دين احتمال داده‌اند كه در اين زمان واجب كفایی باشد؛ من هم بعيد نمی‌دانم.» [1]
ایشان به‌شکل روشن و واضح بیان می‌کند که واجب کفایی‌بودن قمه‌زنی را بعید نمی‌داند و همان ‌طور که می‌دانیم، واجب کفایی در مرحلۀ اول بر همه واجب است و زمانی که عده‌ای اقدام به انجام آن کردند، از گردن دیگران ساقط می‌شود؛ و با توجه به فتوای ایشان که در سایت رسمی‌اش بیان کرده است، قمه‌زنی جایز و مُستحسن است و حتی واجب کفایی‌بودن آن را بعید نمی‌داند. عده‌ای از فقهای پیشین نیز قائل به این مسئله بودند؛ ولی بنده به‌خاطر طولانی‌نشدن بحث و محقق‌شدن هدف، به نقل یکی از این فقها پرداختم تا ثابت شود که از بین فقها، افرادی هستند که قائل به وجوب هستند. به این نتیجه می‌رسیم که قمه‎زنی طبق فتوای او، نه‌تنها جایز و مستحسن، بلکه واجب کفایی است.

جواب سید صادق شیرازی:

سید صادق شیرازی، از جمله فقهایی است که قائل به مستحب‌بودن قمه‌زنی است و بر این مسئله تأکید دارد. در این سایت از وی پرسشی می‌پرسند و او نظر خویش را این‌گونه بیان می‌دارد:
«17: شعائر امام حسین (ع) اعم از سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی و… چه حکمی دارد؟
جواب: بنا بر مشهور بین فقهای متقدمین و متأخرین شعائر اباعبدالله الحسین (ع) را چنان‌که سیرۀ متشرعه در تعظیم آن تاکنون به انواع مختلفه اعمال از سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی و شبیه‌خوانی بوده جایز دانسته و فتوا به استحباب داده‌اند و تاکنون افراد زیادی از برکات همین تعظیم شعائر هدایت و به اسلام و تشیع گرویده‌اند. ص511» [2]
به‌روشنی می‌بینیم که ایشان، دربارۀ انواع مختلف عزاداری نظر خویش را بیان می‌دارد و به‌خصوص دربارۀ قمه‌زنی، مستحب‌بودن آن را بیان می‌کند و می‌گوید که از برکات همین تعظیم شعائر است که افرادی زیادی، به اسلام گرویده‌اند.

سید علی حسینی میلانی:

از جمله افرادی که می‌توان به مطلوب‌بودن قمه‌زنی نزد او اشاره کرد، سید علی حسینی میلانی است. از وی در سایت رسمی‌اش سؤالی پرسیده می‌شود و به این سؤال پاسخ می‌دهد. ما عین سؤال و جواب را نقل می‌کنیم:
«قمه‌زنی برای حضرت سیدالشهدا (علیه‌السلام) در روز عاشورا چه حکمی دارد؟
پاسخ
آیت‌الله سید علی حسینی میلانی مدظله
بسمه تعالی
السلام علیکم
با قصد قربت و رعایت سایر جهات شرعیّه موجب اجر است.
4489 » [3]
می‌توان، مستحب‌بودن قمه‌زنی در سخن فقها را از باب مصداق‌بودن قمه‌زنی، در عمومات عزاداری و مستحب‌بودن آن دانست. در بین فقها و مراجع شیعه، افرادی هستند که قائل به حرمت این کار شدند. پیشتاز این مسئله، سید علی خامنه‌ای است که در بیانیه‌ها و فتواهای مختلفی به این مسئله اشاره دارد. او در سخنرانی‌ای که در جمعی داشته است، می‌گوید:
«من حقیقتاً هرچه فکر کردم، دیدم نمی‌توانم این مطلب ـ‌قمه‌زدن‌ـ را که قطعاً یک خلاف و یک بدعت است، به اطلاع مردم عزیزمان نرسانم. این کار را نکنند. بنده راضی نیستم. اگر کسی تظاهر به این معنا کند که بخواهد قمه بزند، من قلباً از او ناراضی‌ام… .» [4]
وی در سخنرانی خود به‌روشنی اشاره به حرام و بدعت‌بودن این کار می‌کند. مراجع دیگری که بیشتر درصدد تأیید حکم حکومتی وی هستند، قائل به حرمت قمه‌زنی شدند؛ از جمله ناصر مکارم شیرازی و حسین نوری همدانی و فقهای دیگر که با یک جست‌وجوی ساده، می‌توانیم از فتاوای آنان باخبر شویم.