پاسخ‌های فقهی جدید امام احمدالحسن(ع) در ماه شعبان (قسمت اول)

مقدمه:

بسم الله الرحمن الرحیم
امام احمدالحسن (ع) اخیراً به مجموعه پرسش‌های فقهی پاسخ دادند که سید واثق حسینی، در صفحه فیس‌بوکشان منتشر کردند. این مجموعه پرسش‌ها، در تالار عربی نیز موجود است؛ لیکن به‌جهت موضوع‌بندی پرسش‌ها و پاسخ‌ها، شمارۀ پاسخ‌ها همان شماره قبلی است ولی موضوع‌بندی ‌شده است.

تعدادی از سوالات شرعی را که سیداحمدالحسن (ع) در تاریخ 22 شعبان 1440هجری به آن‌ها پاسخ داده‌اند، تقدیم دنبال‌کنندگان عزیز و جویندگان علم و معرفت می‌کنم.

[1. موضوع: پرداخت خسارت و حل‌وفصل عشایری]

بسم الله الرحمن الرحیم
و الحمدلله رب‌العالمین و صلی الله علی محمد و آل محمد الائمة و المهدیین و سلم تسلیماً

پرسش 1: فردی ماشینی دارد و به شکل رایگان شخص دیگری را به محل کارش می‌برد و در بین راه، برای آنان حادثه‌ای رخ می‌دهد و منجر به فوت آن شخصی می‌شود که صاحب ماشین، او را برای رساندن به محل کارش، سوار [ماشین] کرده بود.گاهی اوقات، در عُرف عشایری این‌گونه است که مسئولیت را بر دوش این فرد [راننده] قرار می‌دهند و مقداری پول به خانوادۀ فرد فوت‌شده می‌دهند. آیا این مسئله، صحیح است؟ و آیا اصل این است که چیزی بر عهده‌اش نیست به این خاطر که نیکی کرده است، یا به عنوان مثال، صاحب فضیلت است به این خاطر که به شکل رایگان کاری کرده است؟

پاسخ: چیزی برعهدۀ راننده نیست؛ مگر در صورتی که کوتاهی [عمدی] او ثابت شود. (مانند زیاد‌شدن سرعت از حد مجازی که برای آن جاده تعیین شده است.)
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش2: کارگرِ روزمزدی، از بام خانۀ فردی که نزد او کار می‌کند یا از بالای داربست می‌افتد. آیا صاحب‌خانه باید هزینه‌ای در ازای [این افتادن] یا دیه‌ای پرداخت کند؟

پاسخ: چیزی برعهدۀ او نیست؛ مگر در صورتی که در اجرای نکات ایمنی کوتاهی کرده باشد.
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش4: فردی مرغداری دارد و گِرد آن، گودال و مانع‌ خاکی ایجاد کرده که بعد از مدتی پر از آب شده است که [پر شدن، این گودال از آب] توسط صاحب مرغداری ایجاد نشده است؛ بلکه منطقه مسکونی که نزدیک مرغداری بوده، این گودال را به این شکل قرار داده که محل آب‌های زائد شده است. یکی از کودکان منطقه، در این گودال غرق شده و صاحب‌ کشتارگاه مورد بازخواست قرار گرفته است. آیا از جهت شرعی، دادن دیه بر او واجب است؟ و اگر واجب است، [قتل] خطایی [و اشتباهی] است یا عمدی؟

پاسخ: اگر در اجرای نکات ایمنی کوتاهی کرده است، بخشی از مسئولیت را برعهده دارد.
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش5: نوجوانی چهارده‌ساله‌، فردی هم‌سن خود را به خاطر درگیری بینشان، با چاقویی کشته است. آیا باید دیۀ قتل عمد را بپردازد؟ و در صورت مطالبه و درخواست، مبلغی که خانوادۀ مقتول می‌توانند از او درخواست کنند، چقدر است؟ معمولاً پرداخت دیه یا حل‌وفصل عشایری، مشروط به کوتاه‌ آمدنِ از [خطای] فرد جنایت‌کار است. آیا کوتاه‌ آمدن، جایز است؟

پاسخ: دیه پرداخت می‌شود و مسئلۀ کوتاه ‌آمدن، به ولی‌دم [ولی مقتول] باز‌می‌گردد.
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش6: گاهی ‌اوقات، فردی را در مکانی به قتل می‌رسانند و او را به مکان دیگری منتقل می‌کنند و مقابل خانه‌های مردم می‌اندازند. افرادی که مقتول، مقابل خانه‌شان پیدا شده است، مورد بازخواست قرار می‌گیرند. به این حل‌وفصل «فصل ثَنِیة» می‌گویند. به این معنا که وجود مقتول، مقابل خانه‌های دیگران باعث می‌شود مسئولیت برعهدۀ آنان باشد. راه‌حل شرعی این چند حالت چیست؟

پاسخ: تا زمانی که جنایت قتل را مُرتکب نشده باشند، مسئولیت شرعی برعهدۀ آنان نیست.
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش7: برخی به دلیل مراقبت از باغ یا زمین کشاورزی خود یا هر مکان دیگری، دور آن، سیم‌خاردار می‌کشند و در شب، به سیم‌‌خاردار برق متصل می‌کنند که برخی از حیوانات این منطقه، مثل گوسفندان و گاوها، و چه بسا برخی از مردم نیز در آنجا می‌میرند. آیا مسئولیت شرعی، برعهدۀ صاحب سیم‌خاردار است و باید به‌جای حیواناتی که مرده‌اند یا حتی انسانی که به این‌علت زندگی‌اش را از دست داده است، مبلغی پرداخت کند؟

پاسخ: مسئولیت برعهدۀ اوست چرا که این کار مخالف اجرای نکات ایمنی است. این فرد، زندگی مردم و حیوانات را در معرض‌‌خطر قرار می‌دهد.
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش8: گروهی که با یکدیگر دوست بودند، برای شنا بیرون رفتند. دوستشان در اثر غرق‌شدگی از دنیا رفت. همگی متهم شدند و دیه یا حل‌و‌فصل عشایری، برعهدۀ آنان قرار گرفت. آیا از جهت شرعی، مُلزم به پرداخت هستند؟

پاسخ: تا زمانی که کوتاهی آن‌ [دوستان] باعث غرق‌شدن او نشده است، مسئولیتی برعهدۀ آنان نیست.
احمدالحسن

22شعبان1440

[2. موضوع: کمک به زندانی مظلوم]

پرسش3: حقوقی از حکومت برای فرد زندانی تعیین می‌شود. درحالی‌که این فرد، قبلاً در «حزب بعث» کار می‌کرده، اگر زندانی از این حق، محروم شده باشد، آیا برای ما جایز است که به چنین‌اشخاصی در رسیدن به آنچه مستحقش هستند، کمک کنیم؟ چرا که برخی از آنان، بسیار نیازمند هستند یا حتی در عضویتی که قبلاً [در «حزب بعث»] داشته است، باعث زیان به هیچ‌فردی نشده است؟

پاسخ: جایز است.
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش10: مؤسسۀ «زندانیان» در‌این‌باره، از بنده درخواست‌ کمک می‌کند: اینکه آیا فلانی حقیقتا زندانی است که اِستحقاق حقوق و دیگر مسائل را داشته باشد یا غیر زندانی است. قاضی مخصوص، براساس سخن بنده تصمیم می‌گیرد. آیا در تعامل با ایشان اشکالی وجود دارد؟ و اگر بر اساس دلیلی، بنویسم که فلانی زندانی نیست و در حقیقت نیز زندانی نیست، ولی او به خاطر به‌‌دست‌‌آوردن حقوق، دروغ گفته است، آیا چیزی برعهدۀ من است؟ آیا این فرد و دروغش را رها کنم یا حقیقت را بیان کنم؟
باتوجه به اینکه آنان، به بنده اعتماد دارند و من از پرده‌برداشتن از حقیقت بعضی‌ها ناراحتم؛ به این خاطر که از محروم‌ شدنشان می‌ترسم. با توجه به اینکه اگر بعد از دریافت حقوق، حقیقت را بیان کنم، تمام هزینه‌هایی را که دریافت کرده‌اند، از آنان می‌گیرند یا چه بسا زندانی می‌شوند. آیا از همکاری با مؤسسه، در دادن اطلاعات خودداری کنم؟ باتوجه ‌به اینکه وجود بنده همراه آنان، به‌دلیل یاری‌دادن آن‌ها در راه‌‌افتادن کارهایشان و آسان‌‌شدن تعاملاتشان، باعث منفعت به برخی‌ها می‌شود.

پاسخ: اشکالی در گواهی و شهادت‌‌دادن و بیان حقیقت نیست؛ بلکه چه‌بسا در پنهان‌‌کردن این مطلب، اشکال وجود دارد.
احمدالحسن

22شعبان1440

[3: موضوع: استفاده از اموال عمومی]

پرسش9: آیا برداشتن اموال دولت، تحت عنوان «خالی‌کردن (اِستنقاذ)» جایز است؛ به این صورت که سهم این فرد از سرمایه‌هاست؟ و اگر جایز است، آیا برای همه است یا عده‌ای خاص؟

پاسخ: جایز نیست.
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش14: کارمندی در اداره‌ای کار می‌کند و برخی از ابزارها، در اختیار اوست؛ مانند قیچی، پوشه، پانچ، خودکار. این‌ها اموال اداره است. آیا برای او امکان‌پذیر است که از آن‌ها استفادۀ شخصی کند؟ باتوجه به اینکه مثلاً برای پوشه، سنجاق می‌خرد و نیز ابزارهایی که در اداره خراب می‌شود، با اینکه کار او نیست، تعمیر می‌کند و هزینه‌ای در قِبال آن دریافت نمی‌کند.

پاسخ: جایز است.
احمدالحسن

22شعبان1440

پرسش26: شخصی در اداره آبیاری کار می‌کند و سوالاتی پرسیده است:

1. گاهی اوقات قراردادهایی از طریق اداره‌ می‌رسد و ما آن‌ها را برای اجرا به پیمانکاران می‌دهیم. آیا به عنوان یک کارمند حق دارم در ازای این کار که به عنوان یک قرارداد بوده است،10‌میلیون دینار دریافت کنم، در حالی که می‌دانم هزینه‌ای که دارد 8 میلیون دینار است؟

2. بعضی‌اوقات از طرف اداره، مأمور به اجارۀ برخی ماشین‌آلات (مثل لودر) می‌شوم و اداره برای اجارۀ روزانه ماشین‌آلات 300‌هزار دینار اختصاص می‌دهد. من جستجو می‌کنم تا شخصی را بیابم که با قیمتی کمتر از مزدی که برای هر روز اختصاص داده‌اند قبول کند تا خودم از باقیماندۀ پول استفاده کنم. آیا این کار جایز است؟

3. گاهی اوقات اداره، کاری را ارائه می‌دهد و بعد از تحقیقات، 5 روز (جدا جدا) را برای انجام این کار اختصاص می‌دهد و برای هر روز، مبلغی است، ولی من این کار را در سه روز انجام می‌دهم و از مبلغ اختصاص‌داده‌شده برای دو روز باقی‌مانده به‌عنوان سود کار، استفاده می‌کنم. آیا این کار جایز است؟

4. گاهی اوقات مدیر کمیتۀ تدارکات، مبلغی را به‌عنوان هدیه به معاونانش اختصاص می‌دهد. با علم به اینکه این مبلغ، باقی‌ماندۀ مبالغ اختصاص‌داده‌شده برای کاری معین در اداره است، آیا حق دارم آن را بگیرم؟

5. بعضی‌اوقات مسئول خرید موادی برای شرکت می‌شوم و مدیر کمیتۀ تدارکات از من برگ خرید می‌خواهد؛ مثلاً مواد، 650‌هزار دینار خریداری شده است، درحالی‌که من در برگ خرید 700‌هزار می‌نویسم. آیا می‌توانم در برگ خرید قیمت غیرواقعی را بنویسم؟

بعضی‌اوقات از شرکت موادی برمی‌دارم که به شرکت اختصاص داده شده است، مثل لوازم تحریر؛ آیا این جایز است؟

پاسخ:
1. جایز نیست.
2. جایز نیست و صحیح آن است که مبلغ اضافه را برگردانی؛ چراکه اموال عمومی است که به همه تعلق دارد.
3. جایز نیست و مبلغ اضافه برگردانده می‌شود؛ چرا که اموال عمومی است.
4. این مدیر، دزدی فاسد است و گرفتن مال از او جایز نیست. بلکه رسوا کردن او و تحویل‌دادنش به دادگاه واجب است.
5. جایز نیست.
6. به صورت جزئی که برای کاری به آن‌ها نیاز داری، اشکالی ندارد.
احمدالحسن

22شعبان1440