147 – مهدیین دوازده‌گانه از اولاد امام مهدی (ع)، در نگاه علما و محققان مهدویت (قسمت پنجم)

قسمت پنجم:

(بررسی آرای سید محمدباقر صدر، علی کورانی، سید کاظم حسینی حائری، صدرالدین قبانچی)

 

10ـ سید محمد باقر صدر

سید محمد باقر صدر (متوفای 1359ش)، از علما و مراجع شیعه در کشور عراق، در کتاب جامعۀ فرعونی می‌نویسد:
«به‌زودی، مهدی (ع) تمام اسباب فساد و انحراف را که در رأس آن ظلم فرعون‌ها و ستم آنان است، ویران می‌کند و جامعۀ عدل و قسط الهی را تأسیس و در تمام عرصه‌های حیات بشری روش‌هایی را ترسیم می‌کند. سپس بعد از ایشان دوازده خلیفه می‌آیند که در میان مردم با سنت و شیوه‌ای که حضرت بنیان‌گذاری کرده‌اند پیش می‌روند و در خلال حکومت این دوازده خلیفه، جامعۀ انسانی به درجه‌ای از کمال انسانیت و علم و اخلاق می‌رسد که به هیچ چیزی جز خداوند رغبت ندارد و در این برهه از زمان است که وارثان حقیقی زمین پدیدار می‌شوند. خداوند فرموده است: (وَ لَقَدْ کتَبْنَا فی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّلِحُونَ إِنَّ فی هَذَا لَبَلَاغًا لِّقَوْمٍ عَبِدِینَ) (در زبور، بعد از ذکر نوشتیم که زمین را بندگان صالح من به ارث میبرند). [1]» [2]روشن است که سید محمد باقر صدر، مهدیین را خلفای جامعۀ اسلامی و حاکمان حکومتی می‌داند که امام مهدی (ع) بنیان نهاده است. روشن است که استناد سید محمد باقر صدر ـ‌بر اینکه مهدیین خلیفه هستند‌ـ به روایاتی مانند حدیث وصیت رسول خداست که در آن، مهدیین دوازده‌گانه خلفای الهی و جانشینان امام مهدی(ع) و حجت‌های معصوم الهی در زمان خود هستند.

11ـ علی کورانی

شیخ علی کورانی در کتاب عصر الظهور می‌نویسد:
«روایات دربارۀ مدت حکومت امام مهدی (ع) درطول حیاتش گرچه متعارض است، اما قول قوی نزد ما این است که حکومت او تا آخر دنیا ادامه خواهد داشت و بعد از امام مهدی (ع) مهدیون از فرزندان او حکومت خواهند کرد؛ سپس رجعت بعضی از انبیا و ائمه خواهد بود و آنان تا آخر دنیا حکومت خواهند کرد.» [3]

او همچنین در کتاب معجم احادیث امام مهدی (ع) می‌نویسد:
«احادیث منابع ما دلالت دارند که دولت الهی موعود، قرن‌ها توسط مهدی (ع) و سپس توسط مهدیین از فرزندانش امتداد خواهد یافت و خداوند برنامه‌هایی برای پیشرفت حیات بشری وضع کرده است… بااین‌حال، مرحوم بیاضی عاملی در شبهه افتاده است و احادیثی را که در زمینۀ دوازده مهدی بعد از امام مهدی (ع) آمده، رد کرده و با سید مرتضی در این موضوع مخالفت نموده است… و معنای کلام مرحوم بیاضی این است که «سید مرتضی ضمن دفاع از روایاتی که دلالت دارند پس از امام مهدی، تکلیف و امامت توسط مهدیین از فرزندان ایشان ادامه دارد، گفته است این منافاتی با این ندارد که امامان دوازده نفر باشند و نه بیشتر؛ زیرا آن‌ها اصل هستند و بقیه فروع آنان و امتداد آنان هستند.» اما مرحوم بیاضی جز به بعید شمردن‌های ظنی و تأویلات خلاف ظاهر در احادیث دوازده مهدی، نتوانسته کلام سید مرتضی و احادیث مهدیین را رد کند؛ و اینکه گفته است روایات مهدیین دوازده‌گانه خبر واحد هستند، علتش این است که به روایات متعددی که در این زمینه وارد شده، اطلاع نداشته است که ما بخشی از آن‌ها را نقل کردیم. حتی دیدم در کتب اهل‌سنت نیز در این زمینه روایاتی وجود دارد! و در پاسخ به تصور مرحوم بیاضی مبنی بر اینکه وقوع قیامت به دولت امام مهدی نزدیک است، می‌گوییم در روایات اهل‌بیت (ع) چنین چیزی نیامده است؛ همچنین با تفسیر اشتباه او از روایات که پس از دولت امام مهدی (ع)، دولتی نیست، موافق نیستیم؛ ضمن اینکه طبق این تفسیر، دولت اهل‌بیت بسیار کوتاه خواهد بود [و این مطلب صحیح نیست]!» [4]

12ـ سید کاظم حسینی حائری

سید کاظم حائری ( از مراجع تقلید معاصر شیعیان در عراق و ایران)، در یک سخنرانی که با زبان عربی است و فیلم آن نیز موجود است، دربارۀ سه دسته از روایات که ممکن است تصور شود با یکدیگر تعارض دارند، سخنانی را ایراد می‌کند و معتقد است این سه دسته روایت با یکدیگر تعارض ندارند. این سه دسته عبارت‌اند از: 1. روایاتی که دلالت می‌کند حجت خداوند چهل روز پیش از قیامت ازدنیا می‌رود؛ 2. روایاتی که دلالت می‌کنند مهدیین از اولاد امام مهدی (ع) حجت‌های الهی هستند و قرون متمادی به قسط و عدل در زمین حکومت می‌کنند؛ 3. روایاتی که دلالت می‌کنند برخی ائمه (ع) رجعت می‌کنند.
ترجمۀ گزیدۀ سخنان ایشان این است:
«… سه دسته روایات از طریق شیعه وارد شده که من معتقدم بین آن‌ها تعارضی نیست و همۀ آن‌ها می‌توانند درست باشند. قِسم اول روایاتی‌اند که می‌گویند حجت، چهل روز پیش از قیامت، از دنیا می‌رود و کسانی که بعد از حجت می‌مانند بدترین مخلوقات خدا هستند و قیامت بر آنان واقع می‌شود… شاید کسی فکر کند منظور از حجت در این روایت، امام زمان (عج) است که عمرش تا چهل روز پیش از قیامت به طول خواهد کشید؛ اما بعد از دقت، درمی‌یابیم که معلوم نیست منظور از حجت، امام زمان (عج) باشد تا اینکه با دو قِسم روایت دیگر تعارض کند؛ زیرا حجت یعنی حجت خدا بر روی زمین و حجت خدا می‌تواند خود امام زمان (عج) باشد و ممکن است [یکی] از امامان باشد [که رجعت کرده است]؛ همان‌طور که از روایاتِ دربارۀ رجعت این احتمال می‌رود و ممکن هم هست این حجت از کسانی باشد که در روایات به‌نام مهدیین نام‌گذاری شده‌اند که از فرزندان امام زمان (عج) هستند و سال‌های طولانی زندگی، و به عدل حکومت خواهند کرد و این، قِسم سوم روایات هستند.
به ‌نظر من بین این سه دسته روایات، تعارضی وجود ندارد و هر سۀ آن‌ها می‌توانند درست باشند.
روایاتی که می‌گویند حجت خدا چهل روز پیش از قیامت از دنیا می‌رود، خبر واحدی است که در کتاب الکافی روایت شده است … شاید کسی فکر کند منظور از حجت در این روایت، امام زمان (عج) است؛ حال آنکه حجت عنوانی عام است که امام زمان (عج) فقط یکی از مصادیق آن است.
و اما دستۀ دوم روایاتی هستند که قائل به دوازده مهدی هستند، و طبق این دسته از روایات، حجت وفات می‌کند و بعد از او اولادش می‌آیند که به عدل و قسط حکومت می‌کنند و این اولاد، مهدیین نامیده شده‌اند. در تمام این روایات، تعداد این مهدیین ذکر نشده، اما در برخی از آن‌ها، تعدادشان مشخص شده است و آن‌ها دوازده نفر هستند. روایات این دسته فراوان و متعدد است که از جملۀ آن‌ها حدیثی است که در کتاب غیبت شیخ طوسی آمده است (حدیث وصیت رسول خدا در شب وفات)… .
دستۀ سوم، روایاتی‌اند که دربارۀ رجعت ائمه (ع) وارد شده است… من بین این سه دسته روایات تعارضی نمی‌بینم. حجت در روایات دستۀ اول را می‌توان طوری تفسیر کرد که شامل مهدیین شود یا شامل امامانی دانست که بعد از آن رجعت می‌کنند؛ و این‌گونه بین روایات دستۀ اول با روایات دستۀ دوم و سوم جمع می‌شود. شاید ابتدا مهدیین بیایند و سپس ائمه رجعت کنند و شاید ابتدا ائمه رجعت کنند و سپس مهدیین بیایند؛ همۀ این‌ها احتمالش هست و در نتیجه، بین این سه دسته روایت تعارضی نیست و با همدیگر هماهنگ هستند.» [5]همان ‌طور که از سخنان سید کاظم حائری روشن است، ایشان مهدیین را حجت‌های الهی می‌داند؛ و می‌دانیم طبق روایات متواتر، کسی غیر از انبیا و اوصیا و امامان، حجت الهی شمرده نمی‌شود؛ در هیچ روایتی نیز دیده نشده که جز اینان شخص دیگری حجت الهی شمرده شود؛ بلکه مکرراً این وصف دربارۀ امامان آمده است [6] و دربارۀ حجت‌های الهی گفته شده که خداوند هیچ‌گاه زمین را بدون حجتی الهی رها نمی‌کند [7] و افراد اگر حجت زمان خودشان را نشناسند یا با آن‌ها گمراه تلقی می‌شوند و به مرگ جاهلی مرده است؛ [8] زیرا آنان عروة الوثقی و امامان هدایت هستند و زمین بدون آنان، در چشم برهم زدنی، اهلش را در خود فرو می‌برد. [9] روشن است چنین اوصافی شایستۀ کسی جز معصومان و اوصیای خداوند نیست؛ بنابراین از نگاه سید کاظم حائری مهدیین دوازده‌گانه ضرورتاً باید معصوم و دارای مقام امامت باشند. تنها اشکالی که در سخنان او دیده می‌شود این است که دو احتمال برای بعد از وفات امام مهدی (ع) ذکر می‌کند: 1. ابتدا مهدیین بیایند و سپس ائمه رجعت کنند؛ 2. ابتدا ائمه رجعت کنند و سپس مهدیین بیایند!
فرض اخیر (ابتدا رجعت شود و سپس مهدیین) فرضی است که هیچ شاهدی از روایات ندارد و بلکه شواهد فراوانی بر خلافش وجود دارد و طبق روایات، بطلان این فرض روشن است و همین حدیث وصیت که سید کاظم حائری آن را نقل می‌کند، برای بطلان این فرض کافی است؛ زیرا در حدیث وصیت، تصریح شده بعد از دوازده، امام دوازده مهدی می‌آیند و امام مهدی (ع) خلافت را به فرزندش احمد می‌سپارد. آیا سخنی واضح‌تر و صریح‌تر از این می‌توان یافت که حکومت مهدیین بلافاصله بعد از وفات امام مهدی (ع) آغاز می‌شود؟! بنابراین ناگزیر، عالَم رجعت پس از حکومت مهدیین خواهد بود.

13. صدر‌الدین قبانچی

    صدرالدین قبانچی در کتاب «الحرکة الإصلاحیة من الحسین(ع) إلی المهدی(ع)» [10] ص 59 می‌نویسد:
    «شاید کسی بگوید، بعد از این همه صبر و انتظار طولانی برای ظهور منجی بشری، این مدت کوتاهی که برای حکومت امام مهدی (ع) ذکر شده، چه ارزشی خواهد داشت؟ اما خوب است بدانیم حضرت مهدی (ع) نوزده سال حکومت می‌کند و بعد از او خلیفه‌ای حکومت می‌کند که او نیز ملقب به مهدی است و او از مهدیین و وارثان امام منتظر (ع) و از خلفای اوست و 309 سال حکومت می‌کند؛ یعنی امام منتظر (ع) نوزده سال حکومت می‌کند و بعد از ایشان، حکومت مردی است که یکی از جانشین مهدی (ع) است و او بعد از مهدی ما 309 سال حکومت می‌کند. سپس روایات فراوان دیگری وجود دارد که می‌گویند بعد از مهدی (ع)، یازده مهدی یا دوازده مهدی وجود دارد. اگر بپذیریم که فرضاً هریک از آنان صد سال حکومت کند مجموع آن‌ها می‌شود 1100 سال و هنگامی که اولینِ آنان 309 سال حکومت کند مجموع حکومت این‌ها (یعنی مهدیین دوازده‌گانه) می‌شود 1409 سال، و امام مهدی نیز که بنابر مشهورترین روایات 19 سال حکومت می‌کند، مجموع این‌ها می‌شود 1428 سال. روایات فراوان دیگری وجود دارد که می‌گوید دولت امام مهدی (ع) تا زمان نابودی خلق ادامه دارد که معنایش وجود حکومت عدل است، بدون اینکه ضرورت داشته باشد که توسط خود امام مهدی (ع) باشد؛ بلکه این حکومت که بر اساس حق است وجود دارد و تا برپایی ساعت، زمین را پر از عدل و داد می‌کند.»
    سخنان صدرالدین قبانچی بر خلافت مهدیین بعد از امام مهدی (ع) روشن و بی‌نیاز از توضیح است.

---

پانوشت:

1. انبیاء، 105 و 106.
2. المجتمع الفرعونی، ص175، فصل سوم، باب چهارم.
3. عصر الظهور، ص266.
4. معجم احادیث امام مهدی ص 297.
5. https://www.youtube.com/watch?v=euRJkq9MGEY
6. عَنْ أَسْوَدَ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: کنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) فَأَنْشَأَ یقُولُ ابْتِدَاءً مِنْ غَیرِ أَنْ یسْأَلَ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ وَ نَحْنُ بَابُ اللَّهِ وَ نَحْنُ لِسَانُ اللَّهِ وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ وَ نَحْنُ عَینُ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ وَ نَحْنُ وُلَاةُ أَمْرِ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ (بصائرالدرجات، ج1، ص61). اسود بن سعيد گفت خدمت حضرت باقر (ع) بودم بى‌آنكه چيزى از آن جناب بپرسند فرمود: «ما حجت خدا و باب اللّٰه و لسان خدا و وجه اللّٰه و عين اللّٰه در ميان مردم هستيم. ما فرمانروايان امر در ميان مردم هستيم.»
7. عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: وَ اللَّهِ مَا تَرَک الْأَرْضَ مُنْذُ قَبَضَ اللَّهُ آدَمَ إِلَّا وَ فِیهَا إِمَامٌ یهْتَدَی بِهِ إِلَی اللَّهِ وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی عِبَادِهِ وَ لَا تَبْقَی الْأَرْضُ بِغَیرِ إِمَامٍ حُجَّةِ اللَّهِ عَلَی عِبَادِهِ (بصائرالدرجات، ج1، ص 485). امام باقر(ع) فرمود: «به خدا قسم از زمان مرگ آدم تاكنون خداوند زمين را از امامى كه موجب هدايت مردم شود كه حجت خدا بر بندگان است خالی نگذارده و در آينده نيز خالى از حجت نخواهد بود.»
8. امیرالمؤمنین (ع): أَدْنَی مَا یکونُ بِهِ الْعَبْدُ ضَالًّا أَنْ لَا یعْرِفَ حُجَّةَ اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَی (الکافی، ج2، ص 415). امیرالمؤمنین (ع): «كمترین چيزى كه بنده به‌واسطۀ آن گمراه شود اين است كه حجت خداى تعالى و گواهش را بر بندگانش نشناسد.»
   عن الرضا (ع): …أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةِ اللَّهِ‏ تَعَالَی عَلَی خَلْقِهِ فِی کلِّ عَصْرٍ وَ أَوَانٍ وَ أَنَّهُمُ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ أَئِمَّةُ الْهُدَی وَ الْحُجَّةُ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیا إِلَی أَنْ یرِثَ اللَّهُ‏ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیها وَ أَنَّ کلَّ مَنْ خَالَفَهُمْ ضَالٌ‏ مُضِلٌّ بَاطِلٌ تَارِک لِلْحَقِّ وَ الْهُدَی وَ أَنَّهُمُ الْمُعَبِّرُونَ عَنِ الْقُرْآنِ وَ النَّاطِقُونَ عَنِ الرَّسُولِ (ص) بِالْبَیانِ وَ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یعْرِفْهُمْ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً. (عیون اخبارالرضا، ج2، ص 122) امام رضا(ع) فرمود: «زمين در هیچ زمانی از حجّت خدا بر خلق خالى نمى‌شود و ايشان ريسمان محكم، ائمّۀ هدایت و حجّت بر اهل دنيا هستند تا زمانى‌ كه زمين و آنچه بر اوست نزد خدا بازگردد. و نيز مخالف ايشان،گمراه و گمراهگر است و راه حق و هدايت را رها كرده، و اينكه ايشان معبّر قرآن و بيان‌كنندۀ سخن رسول‌اند. هركه بميرد و ايشان را نشناسد بر جاهليت مرده است.»
9. عَنْ سُلَیمَانَ الْجَعْفَرِی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع قُلْتُ تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ حُجَّةِ اللَّهِ‏ قَالَ لَوْ خَلَتِ الْأَرْضُ طَرْفَةَ عَینٍ مِنْ حُجَّةٍ لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا (بصائرالدرجات، ج1، ص 489) سلیمان جعفری گوید: از امام رضا(ع) سؤال کردم و گفتم: آیا زمین از حجت خالی می‌ماند؟ امام فرمودند: «اگر زمین چشم‌بر‌هم‌زدنی از حجت خالی بماند هر‌آینه اهلش را فرو می‌برد.»
10. گفتنی است که این کتاب را نشر مرکز پژوهش‌های تخصصی در مورد حضرت مهدی (عج) در نجف با مدیریت سید محمد قپانچی و زیر نظر دفتر آقای سیستانی منتشر کرده است.

 

نویسنده: نعیم احمدی

 

۱۴۷ -هفته نامه زمان ظهور- ۲۰ اسفند ۱۴۰۱

دانلود تمامی شماره های هفته نامه زمان ظهور