به قلم: مهدیه تهرانی

مقدمه

امام جعفر صادق (ع) می‌فرمایند: «إِنّ الله حشُرُ الناسَ عَلی نِیّاتِهم یَومَ القِیامَةَ» «خداوند در روز قیامت مردم را برحسب نیّت و مقاصد باطنی‌شان محشور می‌‌گرداند.» [1] نیت مسئلۀ بسیار حائز اهمیتی است که در دین الهی اصل و اساس تمام اعمال حتی در پذیرش خلیفۀ الهی است (تا از منافقین نباشیم). این مسئله بسیار حساس است و برخی مواقع اصلاً متوجه نیستیم که برای کارهایمان حتی خوابیدن، باید نیت کنیم؛ یا برخی مواقع گمان می‌کنیم نیت الهی داریم. خواندن داستان زیر این مسئله را روشن‌تر می‌کند:
«مردی که هر کاری می‌کرد نمی‌توانست اخلاص خود را حفظ کند و ریاکاری نکند، روزی چاره‌اندیشی کرد و با خود گفت: در گوشۀ شهر، مسجدی متروک هست که کسی به آن توجه ندارد و رفت‌و‌آمد نمی‌کند. خوب است شبانه به آن مسجد بروم، تا کسی مرا ندیده خالصانه خدا را عبادت کنم… او در آن مسجد مشغول عبادت شد، در حین عبادت، ناگهان صدایی شنید، با خود گفت: حتماً شخصی وارد مسجد شده، خوشحال شد (که آن شخص فردا می‌رود و به مردم می‌گوید این آدم چقدر انسان خداشناس وارسته‌ای است که در نیمه‌های شب به مسجد متروک آمده و مشغول نماز و عبادت است). او بر کیفیت و کمیت عبادتش افزود و همچنان با کمال خوشحالی تا صبح به عبادت ادامه داد. وقتی هوا روشن شد، و به آن کسی که وارد مسجد شده بود، زیرچشمی نگاه کرد، دید آدم نیست بلکه سگ سیاهی است که بر اثر رعد و برق و بارندگی شدید، نتوانسته در بیرون بماند و به مسجد پناه آورده است. بسیار ناراحت شد، و اظهار پشیمانی کرد و پیش خود شرمنده شد که ساعت‌ها برای سگ، عبادت می‌کرده است… .» [2]

با توجه به اهمیت این موضوع، بر آن شدیم تا براساس روایات محمد و آل‌محمد (ع) و کلمات سید احمدالحسن وصی و فرستادۀ امام مهدی (ع)، به برخی از نکات در رابطه با نیت الهی و اینکه چگونه نیت الهی داشته باشیم بپردازیم و به سؤالات زیر پاسخ دهیم:
نیت چیست و چگونه صورت می‌گیرد؟
نیت در دین الهی چه جایگاهی دارد؟
آیا کلام یا عمل بدون نیت امکان‌پذیر است؟
نیت صحیح نداشتن چه پیامدهایی در پی دارد؟
چگونه در کارهایمان نیت الهی مستمری داشته باشیم؟

 

تعریف نیت

نیت در لغت به‌معنای «قصد»، «اراده»، «عزم» و «اندیشه» به ‌کار رفته است [3] و در اصطلاح نیز به‌معنای قصد و اراده‌ای است که انسان را به چیزی وادار کند. [4] سید احمدالحسن دربارۀ تعریف نیت و چگونگی آن می‌گوید: «نیت، ارادۀ انجام کاری به‌صورت قلبی است و چگونگی آن به‌این‌ترتیب است: نیت کند که برای نزدیک‌شدن به خداوند متعال و پاکیِ باطن وضو می‌گیرد.» [5] پس تعریف صحیح نیت (براساس کلام سید احمدالحسن و روایاتی که خواهد آمد)، همان قصد و ارادۀ قلبی فرد از انجام کارهایش است، و این مسئله کاملاً درون فرد رخ می‌دهد. چه بسا افراد هدفی را به زبان بیاورند یا در رفتارشان نشان دهند، اما با اراده و خواست قلبی آنان کاملاً متفاوت باشد. شاید خالی از لطف نباشد این مطلب کوتاه را با هم بخوانیم:
«… هرکس خدا را اطاعت کند بندۀ خداست و هرکس خدا را اطاعت نکند، خداوند سبحان‌و‌متعال را بندگی نمی‌کند، حتی اگر در ابتدا از او چیزی ظاهر شده باشد که بر اطاعت از خدا دلالت کند؛ مثل رفتن جهل؛ شخص ظاهربین گمان می‌کند پشت كردن يا رفتن جهل در جهت اطاعت از فرمان خداوند بود؛ ولی اگر کمی تدبر و دقت کنیم، درمی‌یابیم در واقع، اطاعت از هوایِ نفس خودش بود؛ درست مانند عبادت ابلیس که تکبر و معصیتش از او پیشی گرفت.» [6] در اینجا نکاتی که در تعریف نیت بیان کردیم برایمان ملموس‌تر شد.

 

انواع نیت

این اراده و نیت کردن که فرد را وادار به انجام کاری می‌کند، ممکن است برای هرچیزی باشد؛ در روایتی از پيامبر اكرم (ص) آمده است که فرمودند: «ارزش اعمال بستگى به نيت‌ها دارد و بهرۀ هركس از عملش مطابق نيت اوست؛ كسى كه به‌خاطر خدا و پيامبر هجرت كند، به‌سوى خدا و پيامبر هجرت كرده و كسى كه به‌خاطر رسيدن به مال دنيا يا به دست آوردن همسرى، هجرت كند بهره‌اش همان چيزى است كه به‌سوى آن هجرت كرده است.» [7] پس به‌صورت کلی نیت یا برای خداوند است یا غیر خداوند؛ و این به نگاه افراد و توجه آن‌ها برمی‌گردد؛ کسی که دائم توجهش به خداوند است چگونه کارش برای خداوند نباشد و کسی که توجهش به خود و مردم است چگونه وقتی می‌خواهد کاری انجام دهد به نظر مردم نگاه نکند و سخن مردم را در نظر نگیرد؛ و این زمانی است که فرد از انجام کارهایش نیت برتری‌جویی بر مردم را دارد.

نیاتی که فرد می‌تواند داشته باشد بسیار زیاد و شاید قابل‌شمارش نباشند؛ زیرا وقتی فرد نیت عبادت خداوند را دارد باز باید ببیند این عبادت، عبادت آزادگان یا تجار است؟ یا ترس از جهنم یا طمع به بهشت است. حال زمانی که نگاهش به ماده است خیلی بیشتر می‌شود؛ مثلاً نیتش حفظ خانواده‌اش است، یا رسیدن به پول، یا رسیدن به شهرت، یا حفظ جانش و مقام دینی داشتن نزد مردم (او را متدین ببینند). ولی به‌صورت کلی می‌توان گفت انسان در هر حالت همان‌گونه که رسول‌الله (ص) فرمودند یا به‌سوی خدا هجرت می‌کند یا خیر؛ به تعبیر دیگر یا نیت نزدیکی به خدا و نیت الهی دارد، یا این نیت برای رسیدن به خواسته‌های نفسانی و شیطانی است؛ و این نیت در همه حال و برای هرچیزی وجود دارد. پیامبر اکرم (ص) در نصایح خود به ابوذر فرمود: «اى ابوذر! باید براى هرچیزى حتى خوابیدن و خوردن نیت داشته باش.» [8] که منظور پیامبر (ص) به احتمال زیاد همان نیت الهی است؛ زیرا فرد در هر صورت به‌خاطر هدفی اعمالش را انجام می‌دهد، یا حرف می‌زند و… .

سید احمدالحسن می‌گوید: «انسان در بیداری و خوابش همیشه بین سه امر است و چیزی بیرون از این‌ها نیست: نور، نفس، ظلمت یا به عبارت دیگر: خدا، نفس، جهل؛ یا به عبارت دیگر: فرستادگان خدا یعنی فرشتگان و ارواح پاکیزه، نفس، شیطان و سربازانش؛ بنابراین سه جهت وجود دارد: جهتی که همان نفس انسان است و جهتی که خیر است و جهتی که شرّ است؛ پس حتی بدون هیچ رؤیا یا کشفی، هر انسانی هنگامی‌که در ذهنش افکاری می‌چرخد، یا خیر و دعوت‌کننده به خیر است که در این صورت از سمت خداست، یا شر و دعوت‌کننده به شرّ است که در این صورت از شیطان است، یا اوهام و تخیلاتی است، پس از هوای نفس است. چیزی غیر از این سه یافت نمی‌شود.» [9] با همین کلام متوجه می‌شویم در دین خداوند نیت صحیح و حقیقی، تقرب به خداوند و آخرت‌خواهی یا همان رفتن به‌سمت نور است (که در ادامه مصادیقی از این نیت‌ها را بیان خواهیم کرد؛ نه نیت‌هایی که از وسوسه‌های شیطانی یا هوای نفس سرچشمه می‌گیرند که هر دو نیز خواهان دنیا و شهوت‌های دنیایی‌اند؛ از جمله: مال، شهرت، عزیز شدن نزد مردم، ثروت، حفظ جسم خانواده و دوستان و… .
باید دقت کرد که کسی نمی‌تواند در آنِ واحد، هم نیت الهی داشته باشد و هم نیت غیر الهی؛ چراکه نور و ظلمت با هم جمع نمی‌شوند؛ همان‌گونه که سید احمدالحسن می‌گوید: «دنیا و آخرت دو مسیر متفاوت‌اند؛ این، رو به مشرق دارد و آن، رو به مغرب. کسی که به یکی روی آورد، دیگری را پشت‌سر خود نهاده است؛ و این ‌دو در چشم و در قلب انسان با هم جمع نمی‌گردند… دنیاخواهی به چیزی جز نیت و روی‌‌گردانی از آخرت نیاز ندارد، ولی آخرت‌خواهی به ایمان به بزرگ‌ترین ولیّ خداوند و حجت خدا در هر زمان نیاز دارد و مستلزم کار و تلاش همراه با ولیّ خدا و حجت بر مردم در هر زمان است… .» [10]

جایگاه و اهمیت نیت

باید بدانیم نیت در پیشبرد زندگی و انجام کارها بسیار مهم و سرنوشت‌ساز است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ما ضعف بدن عما قويت عليه النية» «هنگامى كه نيت محكم و قوى باشد، بدن (از پذيرش كارهاى سخت و سنگين در راه وصول به مقصود) ضعيف و ناتوان نخواهد شد.» [11] این نیت است که ارزش عملکرد فرد را نشان می‌دهد. پیامبر اکرم (ص): «اِنّ الله لایَنظُرُ الی صُوَرِكُم وَ اعمالِكُم وَ اِنّما یَنظُرُ اِلی قُلوبِكُم و نِیّاتِكم» «خداوند به شكل و قیافۀ شما نظر نمی‌كند؛ بلكه توجه او تنها به دل‌ها و نیّت‌های شماست.» [12] شاید همین یک حدیث از رسول‌الله (ص) کفایت کند برای دانستن اهمیت و جایگاه نیت؛ اینکه خداوند به نیت‌ها نگاه می‌کند نه به فرد یا عملی که انجام می‌دهد. حتی اگر آن عمل و کاری که فرد انجام می‌دهد کار نیکی باشد ولی در اینجا نیز نیت مهم است. مولا علی (ع) فرمودند: «رُبَّ عَملٍ أَفسَدَتهُ النِّیَّةُ» «چه بسا عملی (خوب) بوده اما خیال و نیّت (بد) آن را تباه نموده است.» [13] و حسابرسی هم براساس نیت‌ها صورت می‌گیرد و دراین‌باره امام صادق (ع) فرمودند: «بنده‌ای را روز قیامت می‌آورند که نمازگزار است. بنده می‌گوید: بار خدایا، من برای رضای تو نماز گزارده‌ام. به او می‌گویند: خیر! تو برای اینکه گفته شود خوب نماز گزارده‌ای نماز می‌خواندی. در این‌ هنگام امر می‌شود او را به‌طرف دوزخ هدایت کنند. بنده‌ای دیگر را می‌آورند که جهاد کرده است، او می‌گوید: بار خدایا، من برای رضای تو به جهاد رفته‌ام. به او می‌گویند: خیر! تو به جهاد رفتی تا بگویند فلان شخص شجاع است. در اینجا امر می‌آید او را هم به‌طرف دوزخ هدایت کنید. بنده‌ای دیگر را حاضر می‌کنند که قرآن یاد گرفته است. او می‌گوید: بار خدایا، من برای رضای تو قرآن را فرا گرفتم. گفته می‌شود: تو قرآن یاد گرفتی تا بگویند او خوش‌صداست. در اینجا فرمان می‌رسد او را هم به‌طرف دوزخ ببرید. سپس بنده‌ای دیگر را حاضر می‌کنند که مال خود را در راه خداوند متعال انفاق کرده است، او می‌گوید: بار خدایا، من اموال خود را در راه تو انفاق کردم. به او هم می‌گویند: خیر! تو انفاق کردی که مردم بگویند او چه اندازه سخاوت دارد. فرمان می‌آید او را هم وارد دوزخ کنید.» [14]

سید احمدالحسن می‌گوید: «عبادت بدون نيت، ارزشی ندارد؛ و حجاب، عبادت و اطاعت از دستور خدا و پيغمبر است؛ پس باید نيتِ قربت به خداوند سبحانه و تعالی محقق شود؛ پس کجاست نیت کسی که به‌زور او را مجبور به حجاب می‌کنند؛ اما اجبار زنان غیرمسلمان بر حجاب، از اين هم قبیح‌تر است.» [15]

پس می‌بینیم اصل و اساس در دین خداوند سبحان نیت افراد است؛ اگر نیت صحیح و برای نزدیکی به خداوند نباشد، آن عمل یا گفتار بالا نمی‌رود و هیچ ارزش و سودی ندارد. همان‌گونه که سید احمدالحسن دراین‌باره می‌گوید: «(الْعَمَلُ الصَّالِحُ) (کردار نیکو) عبارت است از اخلاص در عمل برای خداوند سبحان‌و‌متعال و (نية المرء خیر من عمله) (نیت شخص برتر از عمل اوست) [16] «برای هرکسی آن خواهد بود که نیت کرده است.» [17] پس معنی آیۀ (إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ) (فاطر،۱۰) (سخن نیکو و پاک به‌سوی او بالا می‌رود) یعنی به‌سوی خداوند سبحان؛ یعنی سخن نیکو و پاک به‌سوی آسمان‌ها و ملکوت او بالا می‌رود‌ و این، صورت و مثالی برای هر عمل و گفتار طیّب و کریمانه‌ای است که خداوند آن را می‌پسندد. این سخنان پاک بالا نمی‌رود مگر اینکه عمل صالحی باشند؛ یعنی عملی خالص برای خداوند که بنده در آن، جز رضایت خدای سبحان را امید نبسته باشد، و حتی این‌ها سخنان پاک حقیقی نخواهند بود مگر اینکه خالصانه برای وجه خداوند باشند. پس کسی که بگوید «لا اله الا الله» و در عملش مشرک باشد، این کلمه او را لعنت می‌کند که (چه بسیارند قاریان قرآن که قرآن آن‌ها را لعنت می‌کند)؛ زیرا او قرآن می‌خواند و به آنچه در آن است عمل نمی‌کند، حتی برخلاف آن عمل می‌کند.» [18]

در انجام احکام و شرایع باز این اهمیت را می‌بینیم؛ آنجا که احمدالحسن بیان می‌کند که «دریافت اجرت در برابر نماز خواندن یا روزه گرفتن به نیابت از مرده باطل است؛ زیرا در چنین نماز و روزه‌ای نیت نزدیک شدن به خداوند سبحان وجود ندارد؛ چراکه اگر اجرتی نباشد برای این متوفی نمازی خوانده و روزه‌ای گرفته نمی‌شد؛ بنابراین چنین نماز و روزه‌ای با نیت نزدیکی به مال انجام می‌شود نه با نیت نزدیکی به خداوند.» [19] و همین‌گونه است مسئلۀ سُرمه کشیدن که ایشان می‌گوید: «جایز نیست زن به‌قصد نشان دادن به نامحرم سرمه بکشد؛ ولی اگر در خانه و برای همسرش سرمه بکشد، بر او لازم نیست که هنگام خارج شدن از منزل یا دیدار با نامحرم آن را پاک کند.» [20] یا در خصوص موسیقی می‌فرماید: «گوش دادن به موسیقی حرام و جزو گناهان صغیره است… و این [ازجمله] حرام‌هایی است که در نظر گرفته می‌شود و نسبت به آن، مورد حساب قرار می‌گیرید! گوش کردن (استماع: گوش دادن با قصد) مانند گوش دادن (سماع: گوش دادن بدون قصد) نیست! استماع با قصدِ گوش دادن است، اما سماع، بدون قصد رخ می‌دهد! یعنی مانند اینکه در مکان عمومی، فرودگاه، رستوران و سالن ورزشی هستی که در آن موسیقی‌هایی پخش می‌شود و شما به آن گوش نمی‌دهید! سماع حرام نیست؛ به این خاطر که از قصد و نیت و گوش دادن با دقت خالی است.» [21] چقدر با بیان این چند حکم مسئلۀ اهمیت نیت داشتن مشخص می‌شود؛ زیرا نیت تعیین‌کننده است که این کار و عمل یکسانی که افراد انجام می‌دهند، حرام هست یا حلال؛ مانند سرمه کشیدن و گوش دادن به موسیقی.

پیامد نیت الهی

قطعاً هر نیتی پیامد خودش را دارد؛ همان‌گونه که نیتِ دنیایی چیزی جز ضرر و زیان و تباه شدن عمل را در پی ندارد؛ به گفتۀ شاعر: «گر گوهر خالص نبود در دل تو * اعمال خراب است و زیان حاصل تو » (فتح‌الله آقاجانی ).
حال اگر انسان نیت الهی داشته باشد یعنی هدفش خالصانه برای خداوند و تقرب و نزدیکی به خداوند باشد گفتار و عمل وی بالا می‌رود؛ مسیرِ سِیروسلوکش آسان و سریع خواهد شد. همان‌گونه که سید احمدالحسن می‌گوید: «صراط، یعنی بلعیدن با سرعت بسیار. این راه به این دلیل چنین نامیده شده است که همین‌که پایت را در ابتدای آن با نیّت خالص برای خداوند بنهی، خود می‌بینی که به آخرش رسیده‌ای.» [22] در جای دیگر نیز می‌گوید: «اگر در طلب یقین و اطمینان هستی، توشه برگیر و به‌سوی خدای سبحان مهاجرت نما و از او مسئلت کن که تو را اجابت می‌کند. چقدر این توشه ـ‌‌که همان اخلاص برای خدای سبحان است‌ـ بر قلوب طاهر سبک است و چه کوتاه است راه مهاجرت؛ که به چیزی جز نیت نیاز ندارد.» [23] نکتۀ دیگری که بسیار مهم است اینکه با نیت درست و الهی فرد پاداش می‌گیرد؛ اگرچه نتواند آن چیزی را که برای انجامش نیت کرده، به انجام برساند. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «رُبَّ نِیَّةٍ اَنفَعُ مِن عَملٍ» «چه ‌بسا نیّتی است که ثمره‌اش برای انسان از خود عمل سودمندتر بوده است.» [24] امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «إنّ اللهَ سُبحانَه یدخِلُ بِصدقِ النِّیَّةِ وَ السَّریرَةِ الصّالِحةِ مَن یَشاءُ مِن عِبادِهِ الجَنَّةَ.» «خداوند سبحان، بندگانش را که باطنی پاک و نیّت صادقانه داشته باشند با خواست خود داخل بهشت خواهد نمود.» [25] سید احمدالحسن نیز دراین‌باره می‌گوید: «… حق‌تعالی می‌فرماید: (لِّلَّهِ ما فِي السَّمَاواتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِن تُبْدُواْ مَا فِي أَنفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُم بِهِ اللهُ فَيَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَاللهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) (بقره،۲۸۴) (از آنِ خداوند است هرآنچه در آسمان‌ها و زمين است. آنچه را در دل داريد، خواه آشکارش سازيد يا پوشيده‌اش داريد، خدا شما را به آن بازخواست خواهد کرد؛ پس هرکه را که بخواهد می‌آمرزد و هرکه را بخواهد عذاب می‌کند و خدا بر هر کاری تواناست). همان‌طور که در این آیه به‌وضوح دیده می‌شود، خداوند آنچه را که در نفس‌ها پنهان شده است مورد بازخواست قرار می‌دهد؛ یعنی اگر انسان شرّی را در دل نهان دارد بابت آن مؤاخذه می‌شود. خداوند بیان فرموده است که این رویداد، خارج از قدرت انسان نیست؛ یعنی انسان طبق فطرت و قدرت نهاده شده در او، می‌تواند همواره خیر باشد و شرّی در نفسش نهفته نداشته باشد. او براساس فطرتش می‌تواند جزو کسانی باشد که خداوند برایشان فتح حاصل نموده است: (إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُّبِينًا) (ما برای تو پیروزی نمایانی را مقرر کرده‌ایم) و شیطان هیچ نصیب و بهرۀ واقعی در او یا در نیّت‌ها و کردار او ندارد؛ ولی بااین‌وجود که این موضوع در حیطۀ قدرت انسان است، باز هم می‌بینیم که این‌ها از توانایی و طاقت بیشتر بنی‌آدم خارج است، که این خارج بودن، نه به‌دلیل وجود داشتن نقص در فطرت آن‌ها ـ‌فطرتی که خداوند بر آن‌ها فرض نموده است‌ـ بلکه به‌سبب کوتاهیِ خود آن‌هاست. خداوند توفیقت دهد، از همین رو خداوند در این آیه‌ای که شما آورده‌ای بیان می‌دارد که محاسبه از نیّت‌های نفس از عامۀ مردم برداشته شده است، و خداوند فقط مردم را طبق وُسع و طاقتشان که بیشتر مردم بر آن هستند مؤاخذه می‌کند، اگر که ایمان داشته باشند؛ و این تخفیفی برای مردم است، و به این معناست که خداوند براساس میزانی که در واقع پایین‌تر از میزان واقعیِ نهاده‌شده در آن‌هاست، ایشان را محاسبه می‌کند.

حق‌تعالی می‌فرماید: (عَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ) (بدی‌هایش از آنِ خود اوست)؛ یعنی خداوند انسان را بابت شرّی که بالفعل از او صادر شده محاسبه می‌کند، و نه‌فقط به‌خاطر نیّت‌هایش؛ یعنی خدای سبحان انسان را به‌خاطر شرّی که آن را نیّت کرده و از او صادر شده است، محاسبه می‌کند و بر آن دسته از نیّت‌هایش که نتوانسته آن‌ها را به مرحلۀ اجرا برساند، بازخواست نمی‌کند؛ یا همچنین اگر کار بدی را بدون نیّت انجام دادنش در گذشته، انجام داده باشد… .» [26] امام جعفر صادق (ع) نیز می‌فرمایند: «اذا هَمَّ العبدُ بِالسَّیِّئَةِ لَم تُكْتَبْ عَلیه واذا هَمَّ بِحَسَنَةٍ كُتِبَتْ لَهُ» «هرگاه بنده قصد ارتکاب گناه کند برایش (تا عمل نکرده) گناه نوشته نمی‌شود و (اما) هنگامی ‌که قصد کار خوب کند (بی‌درنگ) ثواب و حسنات برایش ثبت می‌گردد.» [27] و نکته‌ای که وجود دارد این است که تنها قائم (ع) است که برخلاف خلفای قبلی، منافقان را یعنی کسانی که در باطن و نیت‌هایشان مخالف دین خداوند هستند، از بین خواهد برد و با آن‌ها برخورد می‌کند. سید احمدالحسن بیان می‌کند: «دعوت امام مهدی (ع) مثل هر دعوت الهی دیگری است و مردم در این دعوت به سه گروه مؤمن، منافق و كافر تقسیم می‌شوند. رسول اكرم محمد (ص) دستور دادند كه منافقان را به حال خود واگذارند؛ ولی قائم (ع) مأمور است که ابتدا كافران و سپس منافقين را از بین ببرد. همۀ امور چه قبل و چه بعد از آن، به دست خداوند است و سپاس تنها سزاوار خداوند یگانه است.» [28]

 

راهکار نیت الهی داشتن

حال که پیامد نیت‌ها و آثار بسیار خوب نیت الهی برایمان روشن شد، چه کارهایی انجام دهیم که همیشه نیت الهی داشته باشیم و از نفس و شیطان در نیت و اعمال پیروی نکنیم. شاید هرکدام از ما تجربۀ این را داشته باشیم که برای کاری نیت الهی داشته‌ایم و برای کار بعدی خیر، یا لحظه‌ای نیت الهی داریم و در لحظۀ دیگر… .
چرا در نیت الهی استمرار نداریم؛ و راهکار چیست؟
در ابتدا باید توجه کنیم که این نیت از کجا نشئت می‌گیرد.

مکان نیت

امام جعفر صادق (ع): «صاحبُ النِّیّةِ الصّادِقَةِ صاحبُ القَلبِ السَّلیمِ» «آن‌کس که قلب سالم و سلیم دارد نیّتش خالص و صادقانه خواهد بود.» [29] نیت مکان و لوازمی ‌دارد. شیخ عبدالله محمدی «از یاران سید احمدالحسن و از شیوخ عراق» دراین‌باره می‌گوید: «نیت، به قلب باز و دو چشم بینا نیازمند است. این ارتباطِ حقیقی، بین نیت و عمل عبادی، بین بنده و پروردگار سبحان است؛… مکان ایجاد این نیت، در قلب و دل است؛ یعنی نیت قلبی؛ این نیت، نیازمند ظرف پاک یا قلب باز، به‌سوی عالم بالا و بر عالم غیب است. این قلب بازِ پاک را نزد مؤمن می‌یابی که نور ایمان، در آن روشن شده است و اصلاً خاموش نمی‌شود؛ مسئله‌ای که به یکدیگر ارتباط دارد.
وقتی قلب مؤمن، آلوده و پر از معصیت‌ها و آمیخته با تاریکیِ منیت باشد با نقطۀ سیاهی که با معصیت‌ها و گناهان و چرک، کثیف شده است، نیت مکانش را در کجا بیابد؟
امام باقر (ع) فرمودند: «دل‌ها سه دسته‌اند: دلی که واژگون شده و از خوبی عبرت و درس نمی‌گیرد که همان دل کافر است؛ دلی که نقطۀ سیاه در آن است، خوبی و بدی، با یکدیگر درگیر هستند، هرکدام که نیرومندتر باشد، بر او چیره می‌شود؛ و دلی که در آن چراغی روشن است که تا روز قیامت، نورش خاموش نمی‌شود؛ این همان قلب و دل مؤمن است.» [30] امام صادق (ع) فرمودند: «برای قلب، دو گوش است؛ روح‌الایمان، آن را به‌سوی خوبی حرکت می‌دهد و شیطان، آن را به‌سوی بدی حرکت می‌دهد؛ هریک که بر همراهش آشکار و پیروز شود، چیره می‌شود.» [31] بنابراین قلب و دل‌هایتان را پاک کنید تا نیت، مکانش را بیابد.» [32] جدای از اینکه با دوری از گناهان می‌توانیم قلب را پاک کنیم و در نتیجه نیت‌های پاک داشته باشیم، همان‌طور که شاعر می‌گوید:
دل اگر پاک بود جلوه‌گه نور خداست * سینۀ پاک‌دلان آینۀ دوست‌نماست (فیض الله نکویی)
بحث ذکر و یاد خداوند نیز باعث پاکی قلب می‌شود و سید احمدالحسن در این خصوص می‌گوید: «اگر خدا را یاد کردی و ازجملۀ کسانی بودی که در هر لحظه به یاد خدا هستند، تو نور و روح‌القدسی می‌شوی که فرشتگان او را مسح می‌کنند و با نزدیک شدن به او، به آن تبرک می‌جویند. در آن هنگام مبداء و منتهای تو خداوند سبحان خواهد بود که بسی برتر و والاتر است.» [33] یکی از اذکاری که سید احمدالحسن توصیه می‌کنند این ذکر است: «… بسم الله الرحمن الرحیم و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم اللهم صل علی محمد و آل محمد و سلم تسلیما. کسی که این ذکر را پنجاه بار بگوید، در آن روز جزو غافلین نوشته نمی‌شود و اگر آن را صد بار بگوید، در آن روز از ذاکرین نوشته می‌شود، و اگر هزار بار بگوید نزد خداوند و امام مهدی (ع) جزو فائزین و پیروزمندان خواهد بود.» [34] همان‌گونه که در روایات از امام باقر یا امام صادق (ع) آمده است: «در ترازوی سنجش اعمال چیزی سنگین‌تر از صلوات بر محمد و آل‌محمد نیست؛ کسانی هستند که اعمالشان را در ترازوی سنجش عمل می‌گذارند، سبک و ناچیز است سپس صلوات بر آن حضرت را بیرون آورده و بر آن می‌نهند سنگینی می‌کند و برتری می‌یابد.» [35] راهکار دیگری که وجود دارد به‌خصوص برای استمرار در نیت الهی، تفکر کردن در انجام کارها و استمرار این تفکر است.
«عمل خالص، نیت برای وجه الله متعال است…
فردی که می‌خواهد بخواند یا بنگارد یا عمل کند، باید بداند که خواندن و نگاشتن و عمل را برای چه می‌خواهد و برای چه‌کسی؟
باید نیت خالص برای خداوند متعال باشد و نه برای درخواست مقام یا شهرت یا بی‌نیازی…
وقتی قلم تو، با استقامت می‌نگارد و جملات تو، از جهت علمی‌ محکم و جذاب است، تلاش کن که نیتت خالص باشد و پلیدی شرک و ریا در هر حرف و کلمه و سطر، به آن نرسد.
بدان که خداوند، غیور است و شریک را دوست ندارد و به آن، خشنود نمی‌شود؛ حتی اگر سخن و نگاشتن تو باعث تعجب افکار و خردها شود، ولی نزد خداوند و فرشتگان و اولیایش، اگر برای غیر خداوند متعال باشد، تعفنی است که باعث بوی بد می‌شود.
از آفات روح و عقل، به خداوند متعال پناه می‌بریم و عافیت دین و آخرت و دنیا را خواستاریم.» [36] می‌توان گفت بعد از شناخت خلیفۀ الهی و پیروی از او، ذکر و یاد خداوند در هر حالت بهترین راه است برای اینکه هر فردی نیت الهی مستمر داشته باشد و این ذکر قطعاً فقط ذکر لفظی نیست، بلکه ذکر و توجه به خداوند به‌صورت عملی در همۀ حالات و کارها برتر و ارزشمندتر خواهد بود.
راه‌های بسیار دیگری نیز در دین الهی می‌توان یافت برای اینکه نیت الهی داشته باشیم؛ مانند محاسبۀ نفس و هدف‌گذاری کارها و… که در اینجا بیان نکردیم و در این مجال، خیلی مختصر به بحث نیت پرداخته شده است.

سخن پایانی
برایمان روشن شد که جسم ما و حتی چگونگی فعالیت ما نزد خداوند ارزش ندارد مگر نیت‌ها؛ و زمانی که این نیت از نوری که در وجود همۀ مکلفین به امانت گذاشته شده، سرچشمه بگیرد، آن هنگام است که خداوند نظر می‌کند و فرد به‌سمت خداوند بالا خواهد رفت و به ملکوت خداوند خواهد رسید و از غافلین به حساب نخواهد آمد، و این مسئله‌ای است که در عمل سخت است (برای افرادی که فطرت آلوده دارند)؛ چراکه باید بر هوای نفس و خواسته‌های خود پا بگذارد و بین من و او، او را انتخاب کند. در غیر این صورت باید بدانیم همان‌طور که سید احمدالحسن می‌گوید: «عمل بدون اخلاص هیچ اعتباری ندارد، همان‌گونه که خواندن بدون دقت و فهم هیچ ثمره‌ای ندارد. »[37] پس این نیت است که باعث می‌شود خداوند به بنده‌ای نظر کند یا نگاهش را از بنده‌ای برگیرد.

منابع
۱. وسائل، ج ١، ص ٣٤.
۲. منتخب قوامیس الدرر(ملا حبیب الله کاشانى)، ص 144.
۳. فرهنگ لغت دهخدا، ذیل واژۀ نیت.
۴. موسوی خمینی، آداب الصلوة، ۱۳۷۴ش، ص۵۶.
۵. سید احمدالحسن، احکام نورانی اسلام، ج۱، ابتدای فصل سوم.
۶. سید احمدالحسن، گزیده‌ای از تفسیر سوره فاتحه، ص ۶۲ و ۶۳.
۷. بحارالانوار، ج 67، ص 211.
۸. علامه مجلسى، بحار الانوار، ج 77، ص 84.
۹. سید احمدالحسن، عقاید اسلام، پاورقی، ص ۱۱۰ و ۱۱۱.
10. سید احمدالحسن، متشابهات، ج۴، ص ۱۶۵.
۱۱. بحارالانوار، ج 67، ص 205، حديث 14.
۱۲. جامع‌الاخبار، ص١١٧.
۱۳. فهرست غرر، ص ٣٩٨.
۱۴. بحار الأنوار، ج۷، ص۱۸۰، شماره ۲۲؛ بحار الأنوار، ج ۶۹، ص ۳۰۱، شماره ۴۴؛ الزهد، باب ۱۱، شماره ۱۶۹.
۱۵. صفحۀ فیس‌بوک، ژوئیه2018م.
۱۶. محاسن برقی، ج 1، ص 260.
۱۷. بحار الانوار، ج 64، ص 111.
۱۸. سید احمدالحسن، متشابهات، ج۳، پرسش ۷۹.
۱۹. سید احمدالحسن، پاسخ‌های روشنگرانه، ج۲،پرسش ۲۱۱.
۲۰. سید احمدالحسن، پاسخ‌های روشنگرانه، ج۴، پرسش۳۳۲.
۲۱. سید احمدالحسن، ۱۰شوال1437ق.
۲۲. سید احمدالحسن، گزیده‌ای از تفسیر سورۀ فاتحه، ص ۱۹ عربی و ۲۵ فارسی.
۲۳. سید احمدالحسن، پاسخ‌های روشنگرانه، ج ۶، سؤال ۵۸۴.
۲۴. فهرست غرر، ص ٣٩٨.
۲۵. امام علی (ع)، نهج‌البلاغه، کلمات قصار ٤٠.
۲۶. سید احمدالحسن، پاسخ‌های روشنگرانه، ج۵، پرسش ۴۲۲.
۲۷. وسائل، ج ١، ص ٣٧.
۲۸. سید احمدالحسن، پاسخ‌های روشنگرانه، ج ۱، سؤال۲۵.
۲۹. سفینه، ج ٢، ص ٦٢٨.
۳۰. بحارالانوار، ج 70، ص 51.
۳۱. بحارالانوار، ج 70، ص 53.
۳۲. شیخ عبدالله محمدی، 26می 2017م.
۳۳. سید احمدالحسن، در محضر عبد صالح، ج۲، ص ۹۵.
۳۴. سید احمدالحسن، متشابهات، ج ٣، سؤال ١١٦.
۳۵. کافی، ج ‏2، ص 494.
۳۶. از صفحۀ فیس‌بوک مسلم جیاشی، 9می2017م، به‌قلم دکتر ناظم عُقیلی (نمایندۀ مکتب سید احمدالحسن در نجف اشرف)
۳۷. سید احمدالحسن، پاسخ‌های روشنگرانه، ج ۵، سؤال۴۹۳.

 

 

دانلود تمامی شماره های هفته نامه زمان ظهور