173 – اسلام، مدافع زن یا سرکوبگر او؟!

به قلم: عظیمه شمس

در تاریخ اسلام می‌بینیم برخی از روایات با دین و کلام خداوند متعال در تعارض است. ازجمله روایتی منتسب به رسول‌الله (ص) که زن را دارای عقل ناقص می‌داند! روایت این‌چنین است: «گروه زنان، صدقه دهید؛ زیرا شما را بیشترین اهل دوزخ دیدم. یکی از زنان پرسید: ای رسول خدا، چرا بیشتر اهل آتش از ما زنان است؟ فرمود: زیرا زیاد نفرین می‌کنید و از شوهرانتان نافرمانی نموده، ناسپاسی می‌کنید، و هیچ ناقص‌العقل و ناقص‌الدینی را ندیدم که همچون شما، مردان عاقل را فریب دهد.» [۱] ظاهر این روایت که به نقص در دین و عقل زنان اشاره دارد، دستاویزی برای سرزنش و تحقیر زنان توسط مردان شده است، و به مقام انسانی زن جسارت و اهانت می‌شود. اما آیا این ظلم از کسی که بهترین خلق است صادر می‌شود؟ آیا اسلام موافق این تفکر است یا به‌شدت آن را نهی می‌کند؟ اگر اسلام دین عدالت و برابری است، پس منظور از این روایت چیست؟ ضروری است درستی و نادرستی این کلام بررسی شود؛ زیرا خداوند متعال و دینش در هجوم کوته‌فکری برخی قرار گرفته و به زن ستم شده است. در این نوشتار قصد داریم با کلام سید احمدالحسن، این روایت را بررسی کرده و حقوق ضایع‌شده از زنان را بازستانیم.

 

ارزش زن در اسلام

در دوران جاهلیت، قبل از اسلام وجود زن را ننگ می‌دانستند که متأسفانه باعث زنده‌به‌گور شدن دختر توسط خانواده می‌شد. این سنتی در میانشان بود. ظهور اسلام و تعالیم و قوانین آن موجب شد سنت‌های ناپسندی چون زنده‌به‌گور کردن و مبادلۀ زنان چون کالا از میان برداشته شود و گوهر وجودی زن شناخته شود.
سید احمدالحسن می‌گوید: «وقتی محمد رسول‌الله(ص) مبعوث شد، در جهانی برانگیخته شد که به عبودیت و سوءاستفادۀ بدنی و جنسی اقرار داشتند… .
اسلام، بردگی را تشریع و قانون‌گذاری نکرد و به آن،تشویق نکرد؛ بلکه قوانینی قرار داد که در به پایان رساندن و اتمام آن، در آن زمان سهم و نقشی داشت؛ و این نهایت مسئله‌ای است که در آن زمان می‌توانست انجام شود.» [۲]

در واقع با بعثت رسول با تشویق و برپایی شریعت، حرکتی برای مقابله با این تفکر انحرافی انجام شد. آزادی‌ای که در این زمان برای مقابله با این تفکر وجود دارد در آن تاریخ امکانش نبود. با اندکی مطالعه روشن می‌شود اسلام واقعی به زن احترام می‌گذارد نه اینکه از قدر و ارزشش بکاهد. تلاش اسلام بر این بوده که زن را همچون مروارید در صدف از دست‌درازی فاسدان حفظ کند. قطعاً برخی روایات که به اهل‌بیت (ع) نسبت داده می‌شود تا از منزلت زن بکاهد، از ايشان صادر نگردیده است و باید در مقابل این انحراف محکم ایستاد. یقیناً این‌گونه دفاع از پیامبر و اهل‌بیت (ع)، با آگاهی ما از دین حقیقی صورت می‌گیرد. در غیر این صورت، جاهلان و مخالفان اسلام هر عمل ناروا را به زن نسبت می‌دهند و آن را از ناحیۀ دین می‌دانند؛ بدون توجه به اینکه خود بازماندگان دوران جاهلیت‌اند.

زن در نگاه آنها این‌گونه است که سید احمدالحسن بیان می‌کند: «… ارزش‌گذاری بسیاری از مردان دربارۀ زن یا به‌طور کلی سخنانشان دربارۀ زن، هیچ ارزش حقیقی ندارد؛ بلکه صرفاً از افکار جنسی ـ‌که عقلشان را پر کرده و سرشان از [این افکار] لبریز شده‌ـ پرده برمی‌دارد و نه بیش از آن؛ بنابراین بسیاری از مردان، تفاوتی ندارد دین‌دار باشند یا بی‌دین، زن را به‌عنوان یک بازیچۀ جنسی در ذهن خود ترسیم می‌کنند که بسته به شرایط هریک از آن‌ها، باید از آن استفاده یا نگهداری شود…؛ پس می‌بینید این برادران در وسواس تفکرات جنسی [اسیر] هستند؛ مثلاً اگر متدین باشند قضیۀ زینب را فقط در حجاب خلاصه می‌کنند، و اگر هم غیرمتدین یا خداناباور مبتذل یا تجار منفعت‌طلب باشند، همۀ هدفشان این است که زن، مبتذل یا برهنه در هر مکان و زمانی ظاهر شود… این‌ها نمی‌توانند به این دید نگاه یا فکر کنند که زن، انسان تکامل‌یافتۀ مستقلی است که گاهی اوقات از مردان تواناتر است؛ بلکه حتی مردان عاجزند از اینکه جایگاه زن را پر کنند یا آنچه [او] توانش را دارد، انجام دهند.» [۳] در اسلام حقیقی می‌توان بر بسیاری از تفاوت‌های بین زن و مرد توجه کرد، درحالی‌که این تفاوت‌ها باعث کاستن از ارزش‌های انسانی نیست. بدیهی است تفاوت‌های میان زن و مرد، موجب تمایز آنها از هم می‌شود.

تفاوت زن و مرد

آنها هرکدام وظیفه‌ای متناسب با شرایط وجودی‌شان دارند، خدای متعال می‌فرماید: (لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا) (هیچ‌كس جز به اندازۀ توانش تكلیف نمی‌شود). [۴] زن و مرد در نگاه قرآن از بعضی جهات مساوی‌اند و از بعضی جهات با هم تفاوت دارند .برای مثال، قرآن معیار انسان مؤمن را چه زن باشد چه مرد، تقوا می‌داند. در آیۀ (إِنّ أَکرَمکم عندَاالله أتقاكم) (هرکدام از شما انسان‌ها که با تقواتر باشید در نزد خدا گرامی‌ترید.» [۵] از نظر قرآن هرکس عمل صالحی انجام دهد چه مرد باشد و چه زن وارد بهشت می‌شود و به حیات طیبه می‌‌رسد. گفته نشده به‌دلیل اینکه مردان، تکامل‌یافته‌تر یا عاقل‌ترند پس نزد خدا گرامی‌ترند.

از نظر عقلی و تکاملی، در هیچ جای علوم زیست‌شناختی اثبات نشده که زنان عقل ناقص دارند. شاید گفته شود حجم مغز زنان کوچک‌تر از مردان است، ولی اندازۀ حجم نابرابر دلیل بر کم‌عقلی و کم‌هوشی آنان نسبت به مردان نیست. «تره ور روبینز» استاد عصب‌شناختی دانشگاه کمبریج دراین‌باره گفته است: «اندازه کوچک‌تر می‌تواند نشان‌دهندۀ فشردگی شدید سلول‌های عصبی یا سیگنال‌دهی فعال بیشتر بین آنها باشد. این امر یعنی این سلول‌ها اثربخش‌تر کار می‌کنند.»

به گفتۀ وی این تحقیقات حاکی از آن است که در زنان هرچه اندازۀ هیپوکامپ کوچک‌تر باشد، عملکرد مغزی بهتر است و اندازۀ یک ساختار لزوماً به‌ معنای چگونگی عملکرد آن نیست. [۶] چه بسا در طول تاریخ می‌بینیم زنانی وجود دارند که از مردان باهوش‌ترند و شاهد موفقیت‌های زنان در علوم روز هستیم.
اسلام برای زن ـ‌همۀ زنان‌ـ تکلیف دارد؛ اما آن‌که عفت نگه‌ دارد و خود را به نگاه‌های فاسد نسپارد و با عمل بر تکالیفش، جایگاهی والاتر نزد خدای متعال می‌یابد.

سید احمدالحسن می‌گوید:

«زن مؤمن مانند مرد مؤمن است. زن مؤمن نماز می‌گزارد، روزه می‌گیرد و به آنچه مورد رضای خداوند سبحان است عمل می‌کند. دقیقاً مانند مرد مؤمن، مگر در برخی تفاصیل و خصوصیات. زن مؤمن مکلف است که نسبت به دین خود معرفت یابد و در حد وسعش، حق را به مردم بشناساند و ابلاغ کند؛ (لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ) [۷] (خدا هیچ‌كس را جز به اندازۀ توانایی‌اش تكلیف نمی‌كند. هركس عمل شایسته‌ای انجام داده، به سود اوست، و هركس مرتكب كار زشتی شده، به زیان اوست).» [8]

وظایفشان برتری‌شان در تقوا را عیان می‌کند، نه مرد یا زن بودنشان. گاهی زن می‌تواند در تقرب به خداوند و برخی مسائل از مرد سبقت بگیرد. تکلیف زن، مقابل جامعه فقط این نیست که در خانۀ خویش بنشیند؛ همان‌گونه که سید احمدالحسن می‌گوید: «قطعاً زن نقش بزرگی دارد؛ حتی مرد نمی‌تواند نقش زن را انجام دهد، به این خاطر که ویژگی‌هایی دارد که مرد، آن را ندارد .گاهی اوقات، تأثیر اجتماعی زن، بسیار بالاتر از مرد است… .» [9]

این حقیقتی انکارناپذیر است که برخی می‌خواهند راه را برای مفاسد خود هموار کنند. همچنین ايشان ـ سید ‌احمدالحسن‌ـ راجع به نقش زن در دولت عدل الهی فرمودند: «اسلام هیچ محدودیتی برای به عهده گرفتن مناصب رهبری توسط زن وضع نکرده است… اگر خدا بخواهد و حکومت الهی در یک زمانی برپا شود زن می‌تواند در بسیاری از جایگاه‌ها در دولت الهی نقش داشته باشد. شایستگی زن در بسیاری از جایگاه‌ها و کارها کمتر از مرد نیست و حتی در برخی از کارها زن، بسیار بهتر از مرد است. اسلام قیدی برای متولی شدن زن قرار نمی‌دهد؛ حتی در مناصبی که جامعه را رهبری می‌کند. اگر شایستگی این کار را داشته باشد و کار را به شکل تمام و درست به انجام برساند.» [10]

اسلام حقیقی زن را ضعیف و ناتوان نمی‌داند؛ حتی اظهار دارد امروزه در بسیاری از مناسبت‌ها می‌تواند بهتر از مرد عمل کند و به جایگاه‌های رفیعی همچون رهبری در جامعه دست یابد. همچنین می‌تواند مسئولیت‌های بزرگی را متحمل شود که در اسلام نمونه‌های زیادی از آنها وجود دارد؛ ازجملۀ نمونه‌ها هوشمندی و درایت حضرت خدیجه (س) که با وصلت با پیامبر (ص) ستونی استوار برای برپایی و گسترش اسلام شد. همین شاهدی بر درستی این گفتار است.

معنا و مفهوم زن

اما زن کیست و چگونه معنا می‌شود؟
زیبایی این بحث را در کلام سید احمدالحسن و در توصیف مفهوم زن بودن دنبال می‌کنیم. ایشان می‌گوید: «مهم‌ترین مسئله‌ای که زن را متمایز می‌کند، زن‌بودنش است. زن یعنی مهربانی، دلسوزی، هم‌دردی، لطیف بودن و انصاف داشتن به ستمدیدگان، زن یعنی راه‌حل‌های با ملایمت، دلسوزانه و عادلانه، زن به‌معنای عشق و مهربانی شدید است نه به ‌معنای زشتی و کینه‌ها و به‌طور خلاصه، زن طرف دیگری در برابر مرد است. جنبۀ لطیف بدون خشونت، در برابر جنبۀ خشونت و تعصب مرد و رفتار درشت خشن، در بیشتر اوقات.»[11]

…

زن می‌تواند پاکی فطرت و کرامت خود را حفظ کند و همانند بهترین زنان شود یا از آن روح‌ خدایی و لطیف فاصله بگیرد و دستاویزی برای دیگران شود. قطعاً زنی شايسته است که ارزش خود راحفظ کند، همان‌گونه که خدا و اهل‌بیت (ع) وصف کرده‌اند.
یک زن می‌تواند از زنان صالحی چون فاطمه، زینب، مریم، خدیجه (ع) و آسیه همسر فرعون الگو بگیرد. در شجاعت و شهامت چون زینب دختر علی (ع) باشد که سببی در استمرار امامت و خلافت الهی شد، با اینکه همۀ خانوادۀ خود را از دست داده بود اما شکسته نشد. از زندگی حجت زمانش، امام سجاد (ع) محافظت کرد.
«و هر زنی برایش امکان‌پذیر است در هر زمان و مکان، از آنچه زینب (س) انجام داد عبرت و الهام بگیرد… و برای هر زنی واجب است بداند ارزش‌گذاری بسیاری از مردان دربارۀ زن یا به‌طور کلی سخنانشان دربارۀ زن، هیچ ارزش حقیقی در خود ندارد؛ بلکه صرفاً از افکار جنسی ـ‌که عقلشان را پر کرده و سرشان از [این افکار] لبریز شده‌ـ پرده برمی‌دارد و نه بیش از آن.» [13]

زن کامل همچون حضرت فاطمه (س) که سرور زنان جهانیان است، و برای خداوند متعال بهانۀ خلقت است؛ همان‌گونه که در حدیث قدسی بیان شده است: «ای احمد، اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم و اگر علی نبود تو را خلق نمی‌کردم و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را خلق نمی‌کردم«. [14] این‌ها از محالات یا افسانه نیست، بلکه واقعیت‌هایی هستند که برخی چشم دیدن آن را ندارند. در مسیر خداوند حرکت کردن این ارزش را به هر انسانی می‌دهد. مذکر و مؤنث بودن ندارد و ارتقا در روح است نه در جسم. پادشاهی از آنِ کسی است که با خدا و اولیای او همراه باشد.
«چو پادشاه در عالم گدای حضرت اوست گدای حضرت او باش و پادشاهی کن» [15]

از کمالات زنانی چون زینب (س) و فاطمه‌(س) سخن گفتیم تا بیان کنیم نه‌تنها زن، ناقص‌العقل نیست که می‌تواند بهانۀ خلقت باشد؛ می‌‌تواند در شجاعت و سخنوری و معرفت گوی‌ سبقت از مردان زمانه‌اش برباید. در ردّ این روایت (عقل زنان ناقص است) همین اشارت بس که سید احمدالحسن می‌گوید: «این روایت را مخالفان آل‌محمد (ع) روایت کرده‌اند و صحیح نیست.» [16]

کلام آخر

در این مقاله دانستیم زن همچون مرد، انسان تکامل‌یافته‌ای است. آنچه در قالب کلام اهل‌بیت (ع) به زنان نسبت می‌دهند، صحیح نیست. اگر خداوند بر مرد و زن تکالیفی قرار داده، برای ارتباط و نزدیک شدن به اوست، و آن مسیر حرکت به‌سمت نور (خداوند متعال) است. انجام تکالیف و پرهيزگاری‌شان، بیان‌کنندۀ برتری آنهاست، نه قدرت بدنی یا تفاوت ظاهری آنان.
عدالت و رحمت حق، نسبت به بندگانش یکسان است و هیچ بنده‌ای از جانب او مورد ظلم قرار نمی‌گیرد.
جانشین او، پیاده‌کنندۀ عدالت اوست و امروز سید احمدالحسن، فرستاده و جانشین الهی است و بیان می‌‌دارد زن می‌تواند در دولت عدل الهی مناصبی همچون مردان داشته باشد.

منابع:
۱. اشاره به روایتی در صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، ج ۱، ص ۶۱.
۲. سید احمدالحسن، صفحۀ فیس‌بوک، ۲۲آگوست۲۰۱۷م:
۳. سید احمدالحسن، پیام صفحه فیس‌بوک، ۲۹اوت۲۰۲۰م.
۴. بقره، ۲۳۳.
۵. حجرات، ۱۳.
۶. نتایج این تحقیقات در نشریه Intelligence منتشر شده است
۷. بقره، ۲۸۶.
8. سید احمدالحسن، در محضر عبد صالح، ج۲.
9. پیک صفحه، ج 1، ص 302؛ زن در اسلام، تهیه و تنظیم: انصار امام مهدی(ع)، ص 125.
10. سید احمدالحسن، پاسخ‌های روشنگرانه، ج 4، ص 36.
11. سید احمدالحسن، صفحۀ فیس‌بوک، ۱۳رجب ۱۴۴۱ (۸مارس۲۰۲۰).
12. …
13. سید احمدالحسن، پیام صفحۀ فیس‌بوک، ۲۹اوت ۲۰۲۰م:
14. میرجهانی، جنة العاصمة، ۱۳۸۴ش، ص۲۸۳و۲۸۴.
15. شاه نعمت‌الله ولی، قطعۀ شمارۀ ۱۰۷.
16. زن در اسلام، تهیه و تنظیم: انصار امام مهدی (ع)، ص 46.

 

 

 

دانلود تمامی شماره های هفته نامه زمان ظهور