امام مهدی (ع) و سید احمدالحسن

در کنکاش برای شناخت سید یمانی، و اینکه او از فرزندان امام مهدی (ع) است دلایل فراوانی ارائه شد و گاهی این ادله برای تأیید به حدیث معروف «بَعَثَ‏ اللَّهُ‏ عَلَيْهَا عَبْداً عَنِيفاً خَامِلًا أَصْلُهُ يَكُونُ النَّصْرُ مَعَه‏» «خداوند عبد سخت‌گیری که اصل‌و‌نسبش نامشخص است و پیروزی با اوست» [1] ارجاع داده می‌شود.
مثلاً بیان می‌شود «وقتی امام مهدی (ع) در وصیت پیامبر (ص) پدرِ احمد، اولین نفر از 313 نفر یار امام مهدی (ع) است، نمیتوان اصل‌ونسب ایشان (احمد) را شناخت؛ چون زمانی که امام مهدی (ع) ازدواج کردند و فرزندی (سلمان) برای او به دنیا آمد، خودشان هنوز در غیبت کبرا هستند و خود را برای مردم معرفی نکرده‌اند تا مردم اصل‌ونسب فرزند او را بشناسند. برای همین در روایت، او (احمد) را این‌چنین وصف کرده‌اند که «نسبش مخفی است».
طبیعتاً این روند کاملاً صحیح است و برای کسانی که با این استدلال‌ها مواجه می‌شوند اتمام‌حجت است؛ چه بپذیرند و چه بخواهند آن را نپذیرند.
اما همان‌طور که خداوند در قرآن با اینکه می‌داند عده‌ای ایمان نخواهند آورد، حجت را برای آنها چندین و چند بار تمام می‌کند، [2] اشکالی ندارد ما نیز تا جایی که می‌توانیم راه را برای پذیرش راحتتر و دشوار کردن انکار آن هموار کنیم.
خامل‌الذکر یعنی ناشناخته. [3] اخمل بر وزن افعل، اسم تفضیل است و معنای آن می‌شود «ناشناخته‌ ترین»؛ با دانستن این موضوع، حدیث جدیدی از امام محمد باقر (ع) را مطالعه می‌کنیم.
«أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبَّادُ بْنُ يَعْقُوبَ قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَالِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ أَصْغَرُنَا سِنّاً وَ أَخْمَلُنَا شَخْصا» امام باقر (ع) فرمود: «صاحب این امر کم‌سن‌ترین ما و شخص او ناشناخته‌ترین ماست.» [4] این روایت که در وصف امام مهدی (ع) است، پیش از متولد شدن امام (ع)، بیان می‌کند که او بین مردم حضور ندارد و برای همین در میان ائمه (ع) از همه ناشناخته‌تر خواهد بود.

حال، به نکته‌ای که درصدد بیان آن بودیم بپردازیم و آن اینکه وقتی امام مهدی (ع) خودش اخمل (در بین ائمه (ع) ناشناخته‌ ترین) است، و با این وصف (اخمل بودن) ایشان پدر سید احمدالحسن است، روشن است که به‌آسانی میتوان گفت سید احمدالحسن اصلش (که امام مهدی (ع) است) خامل است.
پس سید احمدالحسن هم به‌لحاظ عقلی و عرفی و هم با تأییدات روایی و هم به‌لحاظ روایی خامل‌الاصل است.
مسئله‌ای که شاید کمی از موضوع بحث دور و در عین حال مفید باشد این است که وقتی امام باقر (ع) سالها قبل از به دنیا آمدن امام مهدی (ع) تبیین می‌فرماید که او در بین مردم از همۀ ائمه (ع) ناشناخته‌ تر خواهد بود و همین‌طور هم می‌شود، آیا حتی غیر شیعه نباید به علمِ غیب امام باقر (ع) اعتراف کند؟ و آیا کسانی که خود را شیعۀ امام باقر (ع) می‌پندارند شک دارند که کلام ایشان (ع) همان‌طور که دربارۀ امام مهدی (ع) محقق شد در خصوص سید یمانی که فرمود «پرچمش هدایتگرترین پرچم‌هاست» هم صادق خواهد بود؟
نگارنده فراموش نکرده بود که در روایت فوق، بخشی مربوط به سنِ امام مهدی (ع) نیز ذکر شده است. آنجاکه امام باقر (ع) فرمود: «کوچک‌ترین ما از لحاظ سن.» این مسئله نیز کاملاً مشخص است که امام مهدی (ع) وقتی به امامت رسید حدوداً پنج‌ساله بود و این نیز گواهی بر راست‌گویی و درست‌گویی امام باقر (ع) است؛ چراکه غیر از امام مهدی (ع)، امام محمد بن الرضا (ع) در کودکی (در سن هشت‌سالگی) به امامت رسید؛ پس کوچکترین ائمه (ع) امام مهدی (ع) است.

حال بیایید به حدیث دیگری که از امام رضا (ع) به ما رسیده است توجه کنیم که در انضمام با حدیث امام باقر (ع) حقیقتی شگفت‌انگیز را روشن می‌کند.
در این روایت سؤالِ راوی حذف شده است، ولی از پاسخی که امام رضا (ع) به او میدهد میتوان حدس زد وقتی امام غریبمان را به‌اجبار خواستند به ولیعهدی منصوب کنند، تقریباً همه می‌دانستند آن عفریتی [5] که امام رضا (ع) را برخلاف میلش به ولیعهدی منصوب کرده او را به قتل خواهد رساند. برای همین شیعه در پیِ آن بود که بداند امامِ بعد از امام رضا (ع) کیست و وقتی راوی از امام رضا (ع) این مسئله را جویا می‌شود و ایشان (ع) امام محمد جواد (ع) را معرفی می‌کند، راوی به‌دلیل کم‌سن بودن امام محمد تقی (ع) تعجب می‌کند. از اینجا به بعد در روایت آمده است که با هم می‌خوانیم: «…عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي يَعْقُوبَ الْبَلْخِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع يَقُولُ‏ إِنَّكُمْ سَتُبْتَلَوْنَ بِمَا هُوَ أَشَدُّ وَ أَكْبَرُ تُبْتَلَوْنَ بِالْجَنِينِ‏ فِي بَطْنِ أُمِّهِ وَ الرَّضِيعِ‏ حَتَّى يُقَالَ غَابَ وَ مَاتَ وَ يَقُولُونَ لَا إِمَامَ وَ قَدْ غَابَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ غَابَ وَ غَابَ‏ وَ هَا أَنَا ذَا أَمُوتُ حَتْفَ أَنْفِي» «… از امام رضا (ع) شنیدم که فرمود: شما به‌زودی با آنچه شدیدتر و بزرگ‌تر از این است آزمایش خواهید شد. به (ولایت) جنینی در شکم مادرش و شیرخوار آزمایش خواهید شد تا اینکه گفته می‌شود غایب شده و مُرده و می‌گویند امامی نیست درحالی‌که رسول خدا چندین بار غایب شد و من به‌زودی مظلومانه خواهم مُرد.» [6] دقت در این روایت روشن می‌کند که ائمه (ع) حقیقتِ مهدیین (ع) را در هر زمانی که امکان آن وجود داشت بیان می‌کردند. تنها چیزی که لازم است این است که خداوند توفیق دهد تا حق را واضح و روشن ببینیم.

اما استدلال ما به این روایت چگونه است؟

اول اینکه امام رضا (ع) از دو نفر صحبت می‌کند که یکی از آنها در دوران جنینی و یکی دیگر از آنها در زمان شیرخوارگی به جانشینی پیامبر (ص) می‌رسند. چیزی که واضح است این است که مضمون کلام امام رضا (ع) این‌چنین است: «امامی در دوران جنینی و امامی در دوران شیرخوارگی به امامت می‌رسند.» زیرا چه معنا دارد بگوییم «به کسی امتحان می‌شوید که روزی جنین و شیرخوار بوده و وقتی به پنج‌سالگی یا بیست‌سالگی رسید به امامت می‌رسد»؟ اینکه چیز عجیبی نیست؛ زیرا تمامی انسان‌ها و ازجمله تمامی ائمه (ع) روزی در شکم مادر و در آغوش مادر بودند. پس وجه تخصیص این “دو حجت خدا” که امام رضا (ع) از آنها صحبت می‌کند چیست؟
از روایت امام باقر (ع) روشن شد که در بین ائمه (ع)، کوچک‌ترین و کم‌سن‌ترین امام، امام مهدی (ع) است که در عین حال، ناشناخته‌ ترین امام نیز هست. و امام رضا (ع) از کسانی صحبت میکند که حتی از سنی که امام مهدی (ع) در آن سن به امامت رسید نیز کم‌سنترند.

بنابراین، امام رضا (ع) از کدام حجت خدا خبر می‌دهد که وقتی هنوز به دنیا نیامده و دیگری وقتی هنوز شیرخوار است خلیفۀ خدا می‌شوند و مردم در ولایت‌پذیری آنها سخت امتحان می‌شوند؟ درحالی‌که همان‌طور که گفتیم، امام رضا (ع) از امام مهدی (ع) صحبت نمی‌کند؛ چراکه امام مهدی (ع) در دوران جنینی یا در دوران شیرخوارگی به امامت نرسید.
طبق این روایت و قرین کردن آن با وصیت پیامبر (ص) نتیجه می‌گیریم که آنها کسانی جز دو نفر از مهدیین (ع) نیستند و همان‌طور که امام رضا (ع) بیان فرمودند پذیرش ولایت آنها بسیار سخت‌تر از پذیرش ولایت امام جواد (ع) است؛ نه همچون امام مهدی (ع) که در پنج‌سالگی به امامت رسید و برای شیعیانی که به امام هشت‌ساله ایمان آوردند، داشتن امام پنج‌ساله چندان چیز عجیبی نیست. به‌علاوه اینکه امام جواد (ع) در زمان صدور این روایت حدوداً پنج تا شش‌ساله بود. آیا امام دیگری که در همین سن‌وسال باشد برای شیعه غیرقابل باور خواهد بود؟
باید توجه داشت زمانی که امام رضا (ع)، امام جواد (ع) را به‌عنوان امام معرفی کرد، راوی از سن پنج‌ـ‌شش‌سالگی امام تعجب کرد (نه از سن هشت‌سالگی امام جواد (ع)) و امام رضا (ع) خبر می‌دهد که از این (یعنی از پنج‌ـ‌شش ساله بودن امام) هم امتحان سخت‌تری خواهید داشت.

ما سخت بودن این امتحان را از همین الآن درک می‌کنیم و می‌دانیم سؤالاتی پیرامون این مسئله پیش خواهد آمد که برخی را به این سمت سوق می‌دهد که این روایت را بر امام مهدی (ع) تطبیق دهند؛ اما باید در خاطر داشته باشیم که اولاً همۀ ائمه (ع) روزی در شکم مادر بوده و دورانی در دامان مادر شیر خوردند، و اگر بگوییم این وصف که «مردم به شیرخوار و جنین امتحان می‌شوند» بر امام مهدی (ع) تطبیق میکند، به همین شکل، تمامی ائمه و پیامبران (ع) را نیز شامل می‌شود و هیچ خصوصیتی برای امام مهدی (ع) در این بین نیست.
جدای از اینکه همه می‌دانیم ولایت امام مهدی (ع) در زمان جنینی و شیرخوارگی بر کسی عرضه نشد تا چنین امتحانی مجال وقوع پیدا کند.
ثانیاً، امام رضا (ع) از دو نفر صحبت می‌کند که یکی از آنها در دوران جنینی امتحان مردم است و دیگری در زمان شیرخوارگی؛ پس اگر یکی از آنها امام مهدی (ع) باشد، آن دیگری کیست؟
ممکن است شدت این امتحان کسانی را مجبور کند تا به وادی بداء وارد شده و بگویند ابتدا قرار بود امام مهدی (ع) در دوران جنینی به امامت برسد و سپس بداء شد.
قبل از هرچیز باید بدانیم که وقتی بداء حاصل شد ما از آن مطلع می‌شویم نه پنجاه سال قبل از آن؛ پس معنی ندارد بگوییم امام رضا (ع) از پنجاه سال قبل می‌دانست قرار است دربارۀ امام مهدی (ع) بداء حاصل شود؛ به‌علاوه اینکه توجیه این روایت به بداء به شاهد و استدلال نیاز دارد و ما اجازه نداریم هرچیزی را که پذیرشش برای ما سخت است بدون حجت شرعی به بداء یا هرچیزی که هوای نفْسمان بخواهد تفسیر کنیم.

نتیجۀ این نوشتار را می‌توان این‌چنین به‌طور خلاصه ذکر کرد:

امام مهدی (ع) خامل‌الشخص است؛ پس وقتی امام مهدی (ع)، پدر و اصلِ سید یمانی باشد، خود سید یمانی خامل‌الاصل می‌شود؛
ائمه (ع)، حقایق جهان هستی را قبل از اینکه محقق شود می‌دانستند و تحقق خبر آنها باید موجب ایمان به آنها شود؛
همان‌طور که خبر غیبی امام باقر (ع) دربارۀ امام زمان (ع) درست بود، در خصوص هدایتگرترین پرچم بودن یمانی نیز درست است؛
در روایت امام رضا (ع) که متناظر با روایت امام باقر (ع) است، خبری غیبی از مهدیین (ع) مییابیم که تطبیق آن بر دیگر ائمه (ع) ممکن نیست.
منابع:
1. ابن أبي‌زينب، محمد بن ابراهيم، الغيبة، نشر صدوق، تهران، چاپ: اول، 1397ق، ص257.
2. (وَ إِذْ قالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ‏ تَعِظُونَ‏ قَوْماً اللَّهُ‏ مُهْلِكُهُمْ‏ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِيداً قالُوا مَعْذِرَةً إِلى‏ رَبِّكُمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُون) (اعراف، 164).
3. ابن‌منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع دار صادر، بيروت، چاپ سوم، 1414ق. ج 11، ص 221.
4. الغیبة (للنعمانی)، ص 184.
5. پیامبر (ص) در وصف امام رضا (ع) فرمود: او را عفریتی به قتل می‌رساند: «يَقْتُلُهُ‏ عِفْرِيتٌ‏ مُسْتَكْبِرٌ يُدْفَنُ فِي الْمَدِينَةِ الَّتِي بَنَاهَا الْعَبْدُ الصَّالِح‏» «او را عفریتی مستکبر به قتل می‌رساند. در شهری که عبد صالح آن را بنا کرده دفن می‌شود.» الكافي، ج‏1، ص528.
6. الغیبة (للنعمانی)، ص180.

 

 

دانلود تمامی شماره های هفته نامه زمان ظهور