رابطهٔ علائم ظهور با شناخت منجی موعود | قسمت ششم

به‌قلم: شیخ عباس فتحیه

«متحرّکنا» یا قیام‌کننده از سمت اهل‌بیت (ع) کیست؟

اکنون که تفاوت موضوع نشانه‌های زمان ظهور و قیام، با شخصیت مهدی موعود برایمان روشن شد، خوب است که به سؤالات ابتدای بحث جواب بدهیم؛ یعنی همانطور که این حدیث شریف بخشی از علائم زمان ظهور را بیان کرده، بخشی از علائم شخصیت قائم (ع) را هم بیان کرده که به‌صورت مختصر در اینجا آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
«فَإِذَا تَحَرَّكَ مُتَحَرِّكُنَا فَاسْعَوْا إِلَيْهِ وَ لَوْ حَبْواً. وَ اللَّهِ لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ يُبَايِعُ النَّاسَ عَلَى كِتَابٍ جَدِيدٍ عَلَى الْعَرَبِ شَدِيدٌ وَ قَالَ وَيْلٌ لِطُغَاةِ الْعَرَبِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ.» [1] «متحرّکنا» چه کسی است؟ آیا صاحب‌الزمان (ع) است یا شخصی که از سمت او فرستاده می‌شود؟

در این حدیث و سایر روایات مشابه، از شیعیان خواسته شده با هیچ‌کسی همراه نشوند تا زمانی که آن متحرّک و قیام‌کننده بیاید؛ یعنی او نخستین کسی است که پس از غیبت طولانی صاحب‌الزمان (ع) و در طلیعه زمان ظهور باید اطاعت شود. در همین کتاب غیبت نعمانی از خود امام باقر (ع) که روایت فتنۀ آذربایجان از ایشان نقل شده، روایت دیگری دربارۀ یمانی موعود و فرستادۀ امام مهدی (ع) آمده که در آنجا می‌فرماید: قبل از ظهور صاحب‌الزمان (ع) همۀ مردم موظف به اطاعت و پیوستن به یمانی هستند؛ زیرا او صاحب پرچم هدایت است و کسی است که مردم را به‌سمت امام مهدی (ع) و حق و صراط مستقیم دعوت می‌کند:
«وَ لَيْسَ فِي الرَّايَاتِ رَايَةٌ أَهْدَى مِنْ رَايَةِ الْيَمَانِيِّ هِيَ رَايَةُ هُدًى لِأَنَّهُ يَدْعُو إِلَى صَاحِبِكُمْ فَإِذَا خَرَجَ الْيَمَانِيُّ حَرَّمَ بَيْعَ السِّلَاحِ عَلَى النَّاسِ وَ كُلِّ مُسْلِمٍ وَ إِذَا خَرَجَ الْيَمَانِيُّ فَانْهَضْ إِلَيْهِ فَإِنَّ رَايَتَهُ رَايَةُ هُدًى وَ لَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَلْتَوِيَ عَلَيْهِ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَهُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ لِأَنَّهُ يَدْعُو إِلَى الْحَقِّ وَ إِلى طَرِيقٍ مُسْتَقِيم.» [2] «و در میان پرچم‌ها پرچمی هدایت‌کننده‌تر از پرچم یمانی نیست؛ پرچم هدایت همان است؛ زیرا شما را به‌سوی صاحبتان دعوت می‌کند. وقتی یمانی خروج کرد خرید سلاح برای مردم و هر مسلمانی حرام می‌شود؛ و وقتی یمانی خروج کرد به‌سوی او بشتاب؛ زیرا پرچمش پرچم هدایت است؛ و بر هیچ مسلمانی جایز نیست از او روی‌گردان شود و کسی که چنین کند اهل آتش است؛ زیرا او به حق و به راه مستقیم دعوت می‌کند.»

بنابراین به فرمودۀ امام باقر (ع) همراهی با یمانی واجب است و سرپیچی از او حرام است؛ در حالی که می‌دانیم یمانی قبل از امام زمان (ع) می‌آید و اصلاً خروج او جزو علائم پنج‌گانۀ حتمی قبل از قیام امام مهدی (ع) است:
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ، قَالَ: خَمْسٌ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ: (خُرُوجُ) الْيَمَانِيِّ، وَ السُّفْيَانِيِّ، وَ الْمُنَادِي يُنَادِي مِنَ السَّمَاءِ، وَ خَسْفٌ بِالْبَيْدَاءِ، وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ.» [3] پس منظور از «متحرّکنا» یمانی است، نه خود صاحب‌الزمان (ع).

نخستین دعوت‌کننده و قیام‌کننده‌ای که باید اطاعت و همراهی و بیعت شود، فرستادۀ صاحب الزمان (ع) است و هرکس از یمانی اطاعت نکند، از اهل آتش است و اهل آتش احتمالاً امام مهدی (ع) را همراهی و یاری نمی‌کنند؛ زیرا مگر می‌شود به پسر بی‌احترامی کرد و به استقبال پدر رفت؟!
عیسی مسیح (ع) فرمود: (لِكَيْ يُكْرِمَ الْجَمِيعُ الابْنَ كَمَا يُكْرِمُونَ الآبَ. مَنْ لاَ يُكْرِمُ الابْنَ لاَ يُكْرِمُ الآبَ الَّذِي أَرْسَلَهُ)؛ (برای اینکه همه پسر را احترام کنند همان طور که پدر را احترام می‌کنند؛ آن‌که پسر را احترام نکند پدری که او را فرستاده را احترام نمی‌کند). [4]

از جمله روایاتی که دربارۀ لزوم نشستن و نپیوستن به هیچ‌یک از پرچم‌های مدّعیان آخرالزمان است، روایتی دیگر از امام باقر (ع) است که می‌فرماید:
«… وَ إِيَّاكَ وَ شُذَّاذاً مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ص فَإِنَّ لِآلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ رَايَةً وَ لِغَيْرِهِمْ رَايَاتٍ فَالْزَمِ الْأَرْضَ وَ لَا تَتَبَّعْ مِنْهُمْ رَجُلًا أَبَداً حَتَّى تَرَى رَجُلًا مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ مَعَهُ عَهْدُ نَبِيِّ اللَّهِ وَ رَايَتُهُ وَ سِلَاحُهُ فَإِنَّ عَهْدَ نَبِيِّ اللَّهِ صَارَ عِنْدَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ثُمَّ صَارَ عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ وَ يَفْعَلُ اللَّهُ ما يَشاءُ فَالْزَمْ هَؤُلَاءِ أَبَداً وَ إِيَّاكَ وَ مَنْ ذَكَرْتُ لَك… .» [5] «از آن سادات قیام‌کنندۀ منحرف از مسیر پرهیز کن؛ پس آل‌محمد (ص) و علی (ع) یک پرچم دارند و دیگران پرچم‌هایی دارند؛ پس به زمین بچسب و از هیچ مردی از آن‌ها تبعیت نکن تا اینکه مردی از اولاد حسین (ع) را ببینی که همراهش وصیت پیامبر (ص) و پرچم و سلاح اوست. پس وصیت رسول‌الله (ص) به امام علی بن حسین (ع) رسید و سپس به امام محمد بن علی (ع) رسید و خداوند هر کاری بخواهد می‌کند. از آن‌ها که به تو گفتم پرهیز کن.»

مگر یمانی معصوم است؟!

می‌دانیم که وصیت و پرچم و سلاح رسول‌الله (ص) نشانه‌های اختصاصی معصومین و اوصیای پیامبر (ص) است؛ پس یمانی قطعاً معصومی غیر از امام مهدی (ع) و البته معاصر با اوست که نامش در تنها وصیت‌نامۀ رسول‌الله (ص) به‌عنوان وصی و فرزند و اولینِ مؤمنان و مقرّبان به امام مهدی (ع) آمده است که با سه نام احمد و عبدالله و مهدی معرّفی شده است. [6] همچنین ملاحظه کردید که در حدیث فتنۀ آذربایجان، امام باقر (ع) دربارۀ «متحرّکنا» و قیام‌کننده از سمت اهل‌بیت (ع) فرموده بود که حتی سینه‌خیز هم باید به‌سمتش بشتابید (کنایه از اینکه در هیچ شرایطی و با هیچ بهانه‌ای نباید از یاری او دریغ کنید)؛ اما برای اینکه ببینیم آن کسی که حتی سینه‌خیز هم باید به‌سمتش بشتابیم چه‌کسی است، به روایت دیگری از امام باقر (ع) توجه کنید که از معادل همین عبارت در آنجا نیز استفاده کرده:
«إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى كَنْزاً بِالطَّالَقَانِ لَيْسَ بِذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ اثْنَيْ عَشَرَ أَلْفاً بِخُرَاسَانَ شِعَارُهُمْ أَحْمَدُ أَحْمَدُ يَقُودُهُمْ شَابٌّ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ عَلَى بَغْلَةٍ شَهْبَاءَ عَلَيْهِ عِصَابَةٌ حَمْرَاءُ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ عَابِرُ الْفُرَاتِ فَإِذَا سَمِعْتُمْ بِذَلِكَ فَسَارِعُوا إِلَيْهِ وَ لَوْ حَبْواً عَلَى الثَّلْجِ.» [7] «خداوند گنجی در طالقان دارد که طلا و نقره نیست؛ دوازده هزار نفر در خراسان هستند که شعارشان “احمد احمد” است؛ جوانی از بنی‌هاشم بر قاطری تندرو با سربندی قرمز، آن‌ها را رهبری می‌کند؛ گویا او را می‌بینم که از فرات عبور می‌کند؛ پس هنگامی که صدایش را شنیدید به‌سمت او بشتابید حتی سینه‌خیز روی یخ.»
بنابراین او رهبر گروه مشرقی است که شعارشان «احمد احمد» است؛ یعنی آن‌ها پیروان احمد (فرزند و وصی و فرستاده و یمانی صاحب‌الزمان) هستند؛ لذا نام مولا و صاحبشان احمد را شعار خود ساخته‌اند.

با چه‌کسی بین رکن و مقام بیعت می‌شود؟

اکنون به روایت فتنۀ آذربایجان برمی‌گردیم تا قسمت بعدی اوصاف صاحب امر قیام را تبیین کنیم:
«… وَ اللَّهِ لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ يُبَايِعُ النَّاسَ عَلَى كِتَابٍ جَدِيدٍ عَلَى الْعَرَبِ شَدِيدٌ وَ قَالَ وَيْلٌ لِطُغَاةِ الْعَرَبِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ.» [8] آن کسی که بین رکن و مقام مأمور اخذ بیعت است، چه کسی است؟ تصوّر اغلب مردم این است آن کسی که بین رکن و مقام با او بیعت می‌کنند خود صاحب‌الزمان (ع) است؛ در حالی که رسول‌الله (ص) فرمود مهدی که بین رکن و مقام با او بیعت می‌شود همین بزرگوار (مهدی اول مذکور در وصیت) به نام احمد و عبد‌الله و مهدی است:
«عَنْ حُذَيْفَةَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) وَ ذَكَرَ الْمَهْدِيَّ فَقَالَ: إِنَّهُ يُبَايَعُ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ اسْمُهُ أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ الْمَهْدِيُّ فَهَذِهِ أَسْمَاؤُهُ ثَلَاثَتُهَا.» [9] «حذیفة بن یمان می‌گوید از رسول‌الله (ص) شنیدم که از مهدی یاد کرد و فرمود: با او بین رکن و مقام بیعت می‌شود؛ نامش احمد و عبد الله و مهدی است؛ پس این‌ها اسم‌های سه‌گانۀ اوست.»
قطعاً نام امام دوازدهم ما محمد بن الحسن (ع) است و این سه نام، همان سه اسمی است که در وصیت شب وفات رسول‌الله (ص) دربارۀ مهدی اول (ع) یعنی وصی و فرزند و فرستاده و اولین مقربان و مؤمنان به صاحب‌الزمان (ع) ذکر شده است.

پیامبر اکرم (ص) در شب وفاتش وصیت‌نامۀ مهمی را املا کرد که امام علی (ع) آن را نوشت و در بخشی از آن فرمود: ای علی، پس از من دوازده امام است و پس از آن دوازده مهدی خواهند بود. سپس نام دوازده امام را با القاب خاصی ذکر کردند؛ تا آنجا که به امام مهدی (ع) رسیدند و فرمودند:
«فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْيُسَلِّمْهَا إِلَى ابْنِهِ مُحَمَّدٍ الْمُسْتَحْفَظِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ع فَذَلِكَ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً ثُمَّ يَكُونُ مِنْ بَعْدِهِ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً (فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ) فَلْيُسَلِّمْهَا إِلَى ابْنِهِ أَوَّلِ الْمُقَرَّبِينَ لَهُ ثَلَاثَةُ أَسَامِيَ اسْمٌ كَاسْمِي وَ اسْمِ أَبِي وَ هُوَ عَبْدُ اللَّهِ وَ أَحْمَدُ وَ الِاسْمُ الثَّالِثُ الْمَهْدِيُّ هُوَ أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ.» [10] «پس هنگامی که وفات حسن فاضل (ع) رسید باید آن را تسلیم پسرش محمد که نگهبان میراث آل‌محمد (ص) است کند. پس این دوازده امام هستند. سپس بعد از او دوازده مهدی است. [پس زمانی که وفاتش رسید] باید آن را تسلیم پسرش که از نخستین یاران نزدیک اوست کند که سه نام دارد: نامی همچون نام من و پدرم که آن عبدالله است، و احمد، و اسم سوم مهدی است؛ او اولین مؤمنان است.»

در نتیجه، منظور امام باقر (ع) از «متحرّکنا» یا همان قیام‌کننده از سمت اهل‌بیت (ع) همان احمد مذکور در وصیت رسول‌الله (ص) است و به همین سبب است که یارانش نام مبارک و مقدّس این امام‌زادهٔ بزرگ و سپهسالار لشکر انصار امام مهدی (ع) یعنی نام احمد را شعار خود قرار داده‌اند و او همان یمانی است که اطاعت و بیعت و قیام همراه او واجب است و تنها کسی است که مردم را به‌سمت صاحبشان و حق و طریق مستقیم دعوت می‌کند و او همان نخستین صاحب پرچم هدایتی است که از نسل حسین (ع) می‌آید و وصیت و پرچم و سلاح رسول‌الله (ص) همراه اوست و او همان کسی است که بین رکن و مقام با او بیعت می‌شود و حامل کتاب و رسالت و دعوت و امر (ولایت و امامت) جدیدی است که پذیرش آن برای مردم دشوار است و او همان کسی است که امام صادق (ع) درباره‌اش فرموده او اولین قائمی است که از سمت ما اهل‌بیت قیام می‌کند و برای شما حدیثی می‌گوید که تحملش نمی‌کنید و بر ضد او خروج می‌کنید و با او می‌جنگید:
«وَ إِنَّهُ أَوَّلُ قَائِمٍ يَقُومُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ يُحَدِّثُكُمْ بِحَدِيثٍ لَا تَحْتَمِلُونَهُ فَتَخْرُجُونَ عَلَيْهِ بِرُمَيْلَةَ الدَّسْكَرَةِ فَتُقَاتِلُونَهُ فَيُقَاتِلُكُمْ فَيَقْتُلُكُم… .» [11]

در آینده به خواست خدا این اصطلاحات را با کمک نصوص قرآنی و روایی دیگر توضیح خواهیم داد. در اینجا فقط درصدد توضیح عمیق‌تر تفاوت مهمی بین نشانه‌های ظهور و نشانه‌های شخصیت مهدی موعود بودم.
عدم تفکیک بین این دو دسته نشانه باعث شده اغلب طرفداران رویکرد دوم (اهمیت و موضوعیت مطلق علائم ظهور) به‌جای اینکه با فهم درست حدیث فتنۀ آذربایجان، شخصیت موعود را که اطاعت و بیعت و نصرتش واجب است بشناسند، با سوء‌برداشت از آن نتیجه بگیرند که چون فتنۀ حملۀ آذربایجان رخ نداده، پس هرکسی را که هر ادعایی مطرح کند باید انکار کنیم!
به همین جهت بارها تأکید کردم که رویکرد دوم نیز مانند رویکرد اول، راهزن و نادرست است و نمی‌تواند علائم را به شخصیت موعود پیوند بزند و اصحاب رویکرد دوم نمی‌توانند از این نشانه‌ها و مقدمات، مقصود اصلی را پیدا کنند و به همین جهت بود که تأکید کردم یکی از هفت پیش‌فرض و اصل موضوعی رویکرد سوم (رویکرد صحیح تفکیک علائم ظهور)، تفکیک دقیق بین نشانه‌های زمان ظهور با نشانه‌های شخصیت منجی موعود است.
——
. الغیبة للنعمانی، ص ۱۹۴.
2 . الغیبة للنعمانی، ص ۲۵۶.
3 . ابن‌بابویه، الإمامة و التبصرة، ص ۱۲۸.
4 . کتاب مقدّس، انجیل یوحنا، اصحاح ۵، آیه ۲۳.
5 . العیاشی، تفسیر العیاشی، ج ۱، ص ۶۵؛ مجلسی، بحار‌الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۲۴.
6 . ر.ک: شیخ طوسی، الغیبة، ص ۱۵۰ – ۱۵۱.
7 . بهاء‌الدین نیلی نجفی، منتخب الأنوار المضیئة، ص ۱۹۵.
8 . الغیبة للنعمانی، ص ۱۹۴.
9 . الغیبة للطوسی، ص ۴۵۴ و ۴۷۰.
10 . شیخ طوسی، الغیبة، ص ۱۵۰ و ۱۵۱.
11 . حسین بن سعید کوفی اهوازی، الزهد، ص ۱۰۴؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۷۵.