نویسنده: نعیم احمدی

مقدمه

روایات متواتری دلالت می‌کند که از نسل امام مهدی (امام دوازدهم)، دوازده مهدی وجود دارد که اوصیای امام مهدی (ع) و از حجت‌های معصوم خداوند هستند و یکی پس از دیگری بر زمین حکومت می‌کنند. در سلسله‌مقالات «روشنگری دربارۀ رمزگونه‌بودن روایات اهل‌بیت دربارۀ مهدیین و مهدی اول» به‌تفصیل دربارۀ اینکه موضوع مهدیین از اسرار اهل‌بیت (ع) بوده، سخن گفته شد و دربارۀ علت و کیفیت سِرّ بودن مهدیین (ع) شواهدی ذکر شد و بیان کردیم زمان افشای دقیق و کامل امر مهدیین، به یمانی (مهدی اول از مهدیین دوازده‌گانه) سپرده شده است.
همین ماهیت رمزگونۀ مهدیین است که باعث شده در طول تاریخ اسلام، در منابر و کتاب‌ها و نگاشته‌های دانش‌پژوهان شیعه، آن‌گونه که از ائمۀ دوازده‌گانه سخن به میان آمده، از مهدیین (ع) سخن به میان نیاید و نتیجه آن شده که اکثر شیعیان در طی قرون متمادی از وجود مهدیین بی‌اطلاع مانده‌اند و تبعاً عقیده به مهدیین بین شیعه شهرت نیافته است؛ به‌طوری که حتی اکنون نیز وقتی نزد بسیاری از شیعیان از وجود دوازده مهدی پس از امام مهدی (ع) سخن به میان می‌آید، اظهار می‌کنند که برای اولین‌ بار است چنین چیزی را می‌شنوند.
اما نباید غافل بود که در مسائل اعتقادی، پذیرش یا انکار اکثر علمای غیرمعصوم یا مشهور بودن یا نبودن امری اعتقادی در میان شیعیان، نباید دلیل حقانیت یا بطلان آن شمرده شود؛ بلکه فقط ادله و برهان است که باید معیار پذیرش یا رد عقیده‌ای قرار گیرد. غالب علما نیز معترف‌اند تقلید در عقاید جایز نیست، و در روایات نیز به این تصریح شده که باید دین را از کتاب و سنت گرفت نه از رجال (شخصیت‌های مشهور دینی):
• امیر مؤمنان علی (ع) فرمود: «هرکس دینش را از دهان مردان بگیرد، همان‌ها او را از دین خارج می‌کنند؛ اما کسی که دینش را از قرآن و احادیث بگیرد، کوه‌ها از بین برود، دین او از بین نمی‌رود.» [1]• امیر مومنان علی (ع) فرمود: «حق و دین خدا با [قدر و منزلت] اشخاص شناخته نمی‌شود؛ بلکه به نشانۀ حق شناخته می‌شود. خودِ حقیقت را بشناس تا اهل آن را بشناسی.» [2]بااین‌حال، در عبارات برخی از محققان و علمای صاحب‌نام گذشته و معاصر، اشاراتی دربارۀ مهدیین دوازده‌گانه وجود دارد که شایستۀ تأمل است و نشان می‌دهد برخی دانشوران شیعه به مهدیین دوازده‌گانه توجه داشته‌ و به پذیرش آن متمایل بوده‌اند.
گفتنی است که اشارات علما و محققان مهدویت به مهدیین دوازده‌گانه بدین معنا نیست که آن‌ها تمام زوایا و اسرار مهدیین را فهمیده‌اند؛ بلکه اولاً، بسیاری از روایات دربارۀ مهدیین (ع) از نگاه علما و محققان مهدویت مغفول مانده است؛ ثانیاً، در کلام اغلب علما، جایگاه مهدیین (ع) و اینکه آنان از اوصیای الهی و دارای مقام امامت هستند به‌طور مستدل و دقیق تبیین نشده است، و حداکثر اینکه به آن اشاره‌ای اجمالی شده است؛ ثالثاً، تعارض ظاهری‌ای که ممکن است بین روایات مهدیین (ع) و سایر روایات (یعنی روایات ائمۀ اثناعشر و روایات رجعت) فرض شود، در غالب بیانات علما، یا به آن توجه نشده، یا اینکه راهکار درستی برای رفع تعارض آن ارائه نشده است. این‌ها در حالی است که در دعوت یمانی، هیچ‌یک از سه ایراد یادشده وجود ندارد و استدلال‌های موجود در کتاب‌ها و بیانات سید احمدالحسن و انصار ایشان دربارۀ مهدیین آن‌چنان مُتقن است که جای هیچ شبهه‌ای در درستی عقیده به مهدیین به‌عنوان حجت‌های معصوم الهی باقی نمی‌گذارد.
آنچه باعث شده ذکر تصریحات علما و محققان مهدویت درباره مهدیین، با وجود کاستی‌های موجود در آن‌ها، سودمند تلقی شود این است که این بهانه که عقیده به مهدیین با عقاید رایج شیعه دربارۀ انحصار جانشینان پیامبر در دوازده امام، متعارض و خلاف اجماع شیعه است رنگ می‌بازد و دیگر کسی نمی‌تواند به این شبهۀ ساده‌اندیشانه متوسل شود که اگر عقیده به مهدیین دوازده‌گانه حق است، پس چرا هیچ‌یک از علما و محققان شیعه، به آن اشاره نکرده است؛ به عبارت دیگر، با ذکر اشارات علما دربارۀ مهدیین (ع) می‌توان از غرابت این موضوع در اذهان محققان کاست تا زمینۀ ذهنی برای عقیده به مهدیین در آنان فراهم شود و در نتیجه، محقق منصف، خود متوجه شود که اگر عالمان دین، تمام زوایای مربوط به مهدیین را آن‌گونه که شایستۀ آن است درک نکرده‌اند، علتش این نبوده که دلایل کافی برای صحت عقیده به مهدیین (ع) وجود نداشته است؛ بلکه علتش این بوده که زمان افشای امر مهدیین فرا نرسیده بوده است.

اقسام دیدگاه علما و محققان مهدویت دربارۀ مهدیین (ع)

دیدگاه علما و محققان مهدویت را دربارۀ مهدیین دوازده‌گانه به‌عنوان حجت‌های معصوم الهی که بعد از امام دوازدهم می‌آیند، می‌توان به دو دستۀ کلی تقسیم‌بندی کرد:
دستۀ اول که آن را می‌پذیرد یا آن را ارجح می‌داند و به آن تمایل نشان می‌دهد یا حداقل احتمال آن را جایز می‌داند که این دسته را دیدگاه‌های هم‌سو می‌نامیم.
و دستۀ دوم که با تأویل روایات، آن را به‌کلی انکار می‌کند که این دسته را دیدگاه‌های ناهم‌سو می‌نامیم که در سلسله مقالاتی دیگر آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
اما آنچه محوریت این سلسله‌مقالات را تشکیل می‌دهد، دیدگاه‌های دستۀ اول است که تلاش شده علاوه بر ذکر آرای برخی علما و محققانی که در کتاب‌های انتشارات انصار امام مهدی (ع)، آرای برخی علما و محققانی نیز ذکر شود که در کتاب‌های منتشرشده از انصار امام مهدی (ع) تاکنون اشاره‌ای به آن نشده است.
از جمله علما و محققانی که می‌توان آن‌ها را در زمرۀ صاحبان دیدگاه دستۀ اول دانست و در این سلسله‌مقالات، دیدگاه‌های آن‌ها را ذکر و بررسی می‌کنیم، این افراد هستند:

1. شیخ صدوق؛ 2. شیخ مفید؛ 3. شیخ طبرسی؛ 4. شیخ اربلی؛ 5. شریف مرتضی؛ 6. شیخ علی نمازی؛ 7. محدث نوری؛ 8. ملامحسن فیض کاشانی؛ 9. سید محمدصادق صدر؛ 10. سید محمدباقر صدر؛ 11. علی کورانی؛ 12. سید کاظم حسینی حائری؛ 13. صدرالدین قبانچی؛ 14. سید رشیدالدین حسینی؛ 15. محمد امینی گلستانی؛ 16. مهدی حمد فتلاوی؛ 17. رزق خلیل؛ 18. علی‌اصغر رضوانی.

پانوشت:

1. الکافی، ج1، ص7؛ الغيبة، نعمانی، ص22.
2. الامالی مفید، ص5.

دانلود فایل کامل هفته نامه زمان ظهور – شماره 142

لیست کامل تمامی شماره های هفته نامه زمان ظهور