Categories: احکام مهدویهفته‌نامه زمان ظهور

145 – آیا هر گوشتی که در کشورهای اسلامی ذبح می‌شود حلال است؟

احکام تطبیقی سید احمدالحسن و فقهای شیعه دربارۀ ذبح پرندگان، مرغ، گوسفند و…

خداوند متعال در آیۀ 51 از سوره مؤمنون می‌فرماید: (يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا ۖ إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ) [1] (اى پيامبران، از چيزهاى پاكيزه بخوريد و كار شايسته كنيد كه من به آنچه انجام مى‌دهيد دانايم).
برای یک مسلمان باید مهم باشد که چه می‌خورد یا چه می‌نوشد. و نسبت به این مسئله در آیات و روایات تأکید، و به کسب لقمۀ حلال و خوردن غذای حلال، بسیار اشاره شده است؛ لذا باید تلاش کنیم تا حلال‌ها و حرام‌ها را بشناسیم. برای شناخت حیوانات حلال و حرام، می‌توانید به کتاب «راهنمای حیوانات حلال‌گوشت» تألیف: علی ابوقلام مراجعه کنید. [2]
برای استفاده و خوردن حیوانات، یکی از راه‌های حلال‌شدنشان ذبح آن‌ها بر اساس دستوری است که توسط اسلام بیان شده است. «واجب است حیوان روبه‌قبله با ذکر بسمله برای هر حیوان توسط شخص مسلمان ذبح‌کننده، ذبح شود. بریدن رگ‌های چهارگانه واجب است و نباید نخاع حیوان بریده شود. با قطع نخاع حیوان گوشتش حرام نمی‌شود؛ مگر اینکه ذابح به‌سبب کوچک‌شمردن حکم خدا، نخاع را قطع کند که در این صورت حرام است. اگر این شرایط در کشتارگاه‌ها رعایت نشود، خوردن گوشت تولیدشده توسط آن‌ها جایز نیست، حتی اگر در کشورهای مسلمان ذبح‌شده باشد؛ اما اگر شرایط رعایت شوند، خوردن گوشت‌های تولیدشده جایز است، حتی اگر در کشورهای غیرمسلمان صورت گیرد.» [3]
به همین سبب مناسب دیدیم دربارۀ ذبح پرندگان و خصوصاً مرغ، نظرات مراجع تقلید را بیاوریم و به حکم اشتباه آنان در این خصوص اشاره کنیم و نظر صحیح را بیان کنیم که همان نظر مورد رضایت خداوند و آل‌محمد (ص) است؛ نظر سید احمدالحسن. یکی از اشتباهات مراجع تقلید، این است که قائل هستند با دستگاه‌های تمام‌اتوماتیک می‌توان، سر مرغ را برید و مرغ با این کار حلال می‌شود. سید علی سیستانی، در پاسخ به پرسشی دراین‌باره می‌گوید:
«پرسش: ذبح مرغ با دستگاه‌های تمام‌اتوماتیک صنعتی چه حکمی دارد؟
پاسخ:اگر کارد آن آهن باشد و کسی که آن را روشن می‌کند مسلمان باشد و ذبیحه روبه‌قبله باشد و همراه با ذبح به‌صورت پیوسته تسمیه بگوید هرچند با یک تسمیه چندین حیوان ذبح می‌شود، اشکال ندارد.» [4]
ناصر مکارم شیرازی:
«پرسش: اگر حیوان را با وسایل ماشینی سر ببرند آیا گوشت آن حلال است؟
پاسخ: سر بريدن حيوانات با وسايل ماشينى در صورتى كه شرايط شرعى آن انجام شود، جايز است و چنين حيوانى پاک و حلال است.» [5]
سید علی خامنه‌ای:
«سؤال: آيا مرغ مى‌تواند توسط ماشين ذبح شود و آيا گوشتش حلال مى‌شود؟ حيوانات ديگر چطور؟
پاسخ: در ذبح مرغ و هر حيوان ديگر علاوه بر وجوب روبه‌قبله‌بودن و ذکر «بسم‌الله» و آهنی‌بودن آلت ذبح و مسلمان‌بودن ذابح، بايد عمل ذبح به‌نحوى باشد که مستند به ذابح گردد؛ مثل آنکه چند مرغ را بخواباند و تيغه ماشين را بکشد تا گردن آن‌ها را ببرد.» [6]
همچنین غالب مراجع قائل به این مسئله هستند که اگر دستگاه، سر مرغ یا پرنده را ببرد، ذبح شرعی صورت می‌گیرد. مسئله‌ای که باعث می‌شود این ذبیحه حرام شود و قابل‌خوردن نباشد. شما را دعوت می‌کنیم که در این خصوص، نظر سید احمدالحسن را بخوانید و از حکم شرعی صحیح مطلع شوید. ایشان می‌فرماید:
«پرسش 43: آیا گوشت تازۀ سفید و قرمزی راکه در سوپرمارکت‌ها عرضه می‌شود می‌توان خرید و مصرف کرد؟
پاسخ:در خصوص مرغ باید دربارۀ منبع تولید آن (درستی ذبح آن) بررسی شود؛ زیرا بسیاری از کشتارگاه‌ها، از ماشین‌آلات خودکار برای ذبح استفاده می‌کنند و آن را ذبح شرعی محسوب می‌کنند در حالی ‌که ذبح شرعی باید به دست مسلمان و نه با ماشین انجام شود. پس به صِرف وجودش در بازار مسلمین، نمی‌توان بر آن اعتماد کرد و این اختصاص به حلال‌بودن گوشت مرغ و پرندگان دارد که باید بررسی دقیق انجام شود تا از صحت ذبح آنکه با دست انجام ‌شده باشد نه با ماشین اطمینان حاصل شود.
اما در خصوص گاو و گوسفند، می‌توان به سخن فروشنده، اگر مسلمان باشد و بتوان با کلامش از صحت ذبح اطمینان یافت، اکتفا کرد؛ بنابراین در خصوص گوشت‌های قرمز مانند گاو و گوسفند، اگر در بازار مسلمانان عرضه می‌شود می‌توان اعتماد کرد.» [7]
به‌روشنی می‌بینیم که سید احمدالحسن، دربارۀ ذبح پرندگان اشاره می‌کنند که وجود آن در بازارهای اسلامی دلیل بر تزکیۀ آن نیست و باید از صحیح‌بودن تزکیۀ آن یقین کنیم؛ ولی دربارۀ گاو و گوسفند، می‌توانیم به سخن فروشندۀ مسلمان که از کلامش صحت ذبح اطمینان به وجود می‌آید، استفاده کنیم. پس مراقب باشیم که دچار حرام نشویم.
نکتۀ دیگر که باید نسبت به آن، برای ذبح شرعی مرغ یقین کنیم، این است که تمام شروط آن توسط ذابح رعایت شود. «واجب است حیوان روبه‌قبله با ذکر بسمله برای هر حیوان توسط شخص مسلمان ذبح‌کننده، ذبح شود. بریدن رگ‌های چهارگانه واجب است و نباید نخاع حیوان بریده شود.» [8] اگر یقین داریم که ذابح مسلمان، بر هر مرغ بسم‌الله می‌گوید و آن را روبه‌قبله ذبح می‌کند و چهار رگ آن را می‌برد، می‌توانیم از آن استفاده کنیم.
با مراجعه به سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی متوجه می‌شویم که ذبح در کشتارگاه‌ها، بر اساس نظر مراجع تقلید انجام می‌شود. «ماده 8- ناظران شرعی در حکم ضابطین قضایی محسوب گردیده و موظف‌اند از موارد خلاف شرع موضوع این قانون جلوگیری نموده و مراتب را جهت رسیدگی به مراجع صالح قضایی از طریق دفاتر نمایندگی ولی‌فقیه در سازمان دام‌پزشکی با اذن مقام‌ معظم ‌رهبری ابلاغ و اجرا نمایند.
تبصره: وظیفه ناظران شرعی بر اساس دیدگاه‌ها و نظرات فقهی مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید ابلاغ می‌شود.» [9]
سید علی سیستانی، در پاسخ به پرسشی می‌گوید:
«سؤال: گوشت مرغ که الآن در بازار هست، آیا حلال است یا نه؟ چون ما پرسیدیم و فهمیدیم که فقط در ذبح اولین مرغ بسم الله الرحمن الرحیم می‌گویند و بقیه بدون بسم‌الله ذبح می‌شود؛ همچنین گوشت گوسفند را. و اصلاً برای ما مقدور نیست که برویم گوسفند یا مرغ زنده بگیریم و خودمان ذبح کنیم. چه راه‌حلی برای ما دارید؟
پاسخ: می‌توانید آن‌ها را از بازار خریداری کنید.» [10]
تا اینجا به اشتباهات مراجع در این فتوا پی بردیم و متوجه شدیم که «در خصوص مسئلۀ ذبح مرغ به‌طور خاص، اشکالات بسیاری در‌این‌باره وجود دارد و به همین دلیل واجب است بررسی شود و از نحوۀ کشتار و چگونگی آن از منبع تولیدکننده، اطلاع حاصل شود. اگر یقین حاصل کردید که ذبح به‌صورت صحیح انجام شده و مرغ‌ها روبه‌قبله ذبح شده‌اند و شروط تزکیۀ صحیح که پیش‌تر بیان کرده‌ام به‌درستی رعایت شده‌اند اشکالی وجود ندارد؛ در غیر این صورت از آن اجتناب کنید.» [11] و اگر یقین داریم که در کشتارگاه شهر، تمام شروط ذبح که سید احمدالحسن بیان کرده است، انجام می‌شود، مشکلی در استفاده از آن گوشت نیست؛ در نتیجه باید به اطمینان و یقین رسید و این مسئله نیاز به تحقیق و بررسی دارد. «موضوع استفاده از الکتریسیته یا موارد دیگر برای بی‌حس‌کردن یا کم‌کردن رنج و درد حیوان در هنگام ذبح اشکالی ندارد و با این کار، ذبح‌شده حرام نمی‌شود. بر شما واجب نیست که به هر کشتارگاهی در شهر سرکشی کنید، اگر می‌دانید و مطمئن هستید که کشتارگاه‌های شهر شروط شرعی برای ذبح را حتماً باید رعایت کنند ـ‌شروطی مثل ‌اینکه جلوی حیوان روبه‌قبله باشد، قطع رگ‌های چهارگانه توسط دست مسلمان و تسمیه (گفتن بسمله)‌ـ و اگر چنین شرایطی برقرار باشد، می‌توانید از هر کشتارگاهی مرغ تهیه و میل کنید.» [12]
در این نوشتار تلاش کردیم به‌طور گذرا نظرات مراجع تقلید دربارۀ روش ذبح پرندگان و مرغ را بررسی کنیم و پس از آن به نظر صحیح که توسط سید احمدالحسن بیان شده است، آگاهی پیدا کنیم. امیدواریم با این بررسی و تطبیق، نسبت به اهمیت استفاده از غذای حلال و پاک که توسط قرآن کریم بیان شده است، پی برده باشیم. (يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا ۖ إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ) (اى پيامبران، از چيزهاى پاكيزه بخوريد و كار شايسته كنيد كه من به آنچه انجام مى‌دهيد دانايم). [13]