سایت رسمی موسسه وارثین ملکوت موسسه وارثین ملکوت؛ موسسه رسمی دعوت سید احمد الحسن یمانی پژوهشی در ماجرای حضرت یونس (ع)
قسمت سوم: توضیح برخی از واژگان ماجرا
در بحث گذشته به بررسی مفهوم ظلم یونس (ع) پرداختیم و کلمات علما و مفسرین در خصوص ظلم یونس (ع) و وجه جمع آنان با عصمت را در پنج رأی بیان کردیم؛ از سوی دیگر سخن سید احمدالحسن در خصوص مفهوم عصمت و حقیقت ظلم یونس (ع) در برابر خواننده قرار گرفت و برای آن دلیل محکم از روایات و آیات قرآن ارائه گردید؛ حال در این بخش به سراغ بررسی پنج مورد از واژگان متشابه آیات قرآن در خصوص حضرت یونس (ع) می‌رویم و در انتها به یک سؤال مهم دربارۀ آن حضرت پاسخ می‌دهیم.
(فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاءِ وَهُوَ سَقِيمٌ * وَأَنْبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِنْ يَقْطِينٍ) (پس او را درحالی‌که بیمار بود به زمینی خشک و بی‌گیاه افکندیم * و بر او گیاهی از نوعی یقطین رویاندیم). [1]
بررسی لغوی
“عراء” در لغت به‌معنای زمین خالی است که هیچ پوششی ندارد[2]؛ “سقیم” نیز به شخص مریض و بیمار گفته میشود[3]؛ “یقطین” برای نامیدن هر درختی که بر روی ساقه نروید مانند کدو یا خیار استفاده میشود؛ همچنین در لغت برگ‌های بزرگ و وسیعی که قابلیت پوشانندگی دارند به نام یقطین نام‌گذاری می‌شوند. [4]
اغلب مفسرین مانند محمدحسین طباطبایی و شیخ ناصر مکارم شیرازی [5]، برای تفسیر این آیه به‌معنای ظاهری و لغوی آن اکتفا کرده و توضیح و تفسیر بیشتری در خصوص آن ارائه نمی‌کنند و برای تمام خوانندگان محترم مقدور است تا شخصاً به سخنان آن رجوع کرده و این موضوع را مشاهده کنند.
اما سید احمدالحسن با توجه به آیات قبل از این آیه که برای تفسیر آنان دلیل محکم از روایات و خود سیاق آیات قرآن آورده شد بیان می‌کند که العراء در اینجا فقط به‌معنای مکان نیست، بلکه اشاره به یک مفهوم دارد ((بالعراء) یعنی عاری از لباس تقوا)؛ [6] همچنین سقیم در اینجا صرفاً به‌معنای یک بیماری جسمانی نیست، بلکه اشاره به یک بیماری روحانی دارد: (بیماری یونس (ع) به‌دلیل زدوده‌شدن لباس تقوا از او بود). [7] قطعاً این سؤال مطرح میشود که این کدام عمل بوده که سبب شده لباس تقوا از یونس (ع) برداشته شود؟
سید احمدالحسن توضیح می‌دهد که این عمل همان نپذیرفتن ولایت امیرالمؤمنین (ع) در ابتدا بوده که برای مدت‌زمانی سبب برداشته شدن لباس تقوا از یونس (ع) شده؛ (یونس (ع) تسبیح خدا گفت و از او درخواست بخشش نمود و به حق علی (ع) و مقامش که پیش از آن تحمّلش نکرده بود، اعتراف نمود…؛ به‌علاوه این اعتراف یونس (ع) به حق و تقاضای بخشش و تسبیحش وسیله‌ای شد تا لباس تقوا به او بازگردد؛ یعنی همان سبزی و دین (و بر او درختی از یقطین رویانیدیم))؛ [8] و همین‌جا روشن میشود که منظور از یقطین نیز فقط یک گیاه نیست، بلکه به لباس دین و تقوا اشاره دارد که پس از تسبیح یونس (ع) و اعتراف به حق امیرالمؤمنین (ع) بر یونس (ع) پوشانیده شد.
شاید کسی بپرسد پس یعنی یونس (ع) در هیچ بیابان خشکی انداخته نشد و درختی از نوع یقطین بر او پوشانیده نشد؟ پاسخ: وجود تفسیر ظاهری برای این آیات محتمل است و برای بعضی از آن‌ها نیز قرائنی وجود دارد؛ مانند افتادن در زمین خشک و بدون گیاه که سید احمدالحسن میگوید:(جسد او در بیابان عریان و بی‌سرپناه بیفتد و روحش در طبقات جهنم تا روز برانگیخته شدن بماند)؛ [9] اما همان‌‌طور که گفته شد تفسیر آیه در معنای ظاهری آن منحصر نمی‌شود.
معنای (نعمتی از سوی پروردگارش)
(و اگر نعمتی از سوی پروردگارش او را درک نکرده بود، یقیناً نکوهش شده به صحرایی بی‌آب و گیاه افکنده می‌شد). [10]
اغلب مفسرین شیعه و سنی اتفاق‌نظر دارند که منظور از این نعمت همان نعمت قبول توبۀ یونس (ع) است؛ مانند مؤلف المیزان و جناب طبرسی در مجمع البیان. [11]
اما بدون شک در بحث علمی و تفسیری نظری برای ما ارزشمند است که فقط یک احتمال نباشد، بلکه با قرائنی یا از روایات، یا از خود آیات قرآن همراهی کند.
اینکه بگوییم ممکن است منظور از نعمت در این آیه همان قبول توبه باشد احتمالی است که قرینه‌ای از آیۀ قرآن یا روایات اهل‌بیت (ع) برای آن ارائه نشده؛ اما سید احمدالحسن نظر دیگری را بیان می‌کند که دقیقاً موافق با روایات آل‌محمد (ع) و آیات قبل است، اینکه منظور از نعمت در اینجا همان علی (ع) است و او یونس (ع) را در بر گرفت و او را از حالتی که در آن بود نجات داد؛ چراکه به او و حق وی اعتراف نمود.
حال قرینۀ این تفسیر چیست؟ می‌‌‌گوییم: طبق این آیه، این نعمت سبب شد که یونس (ع) از حالتی که در آن بود خارج شود؛ یعنی به عبارتی این نعمت علت خروج یونس (ع) از جایی بود که در آن قرار داشت؛ از سوی دیگر در مقالۀ پیشین بیان شد که آنچه سبب وارد شدن روح یونس (ع) به دوزخ شد قبول نکردن ولایت امیرالمؤمنین (ع) در ابتدا بود؛ درنتیجه آن نعمتی که می‌تواند یونس (ع) را از آنجا نجات دهد فقط افزایش معرفت یونس (ع) به علی (ع) و اعتراف به مقام ایشان است و این قرینه‌ای است بر اثبات اینکه منظور از نعمت در اینجا خود علی (ع) است.
سید احمدالحسن میگوید: (آنکه در عالم جسمانی او را بلعید، ماهی بود (نون دریایی) که بزرگ‌ترین موجودات در زمین است و آن که او را در عالم ارواح بلعید (نون علم یا علی بن ابی طالب(ع)) بود؛ او را شناخت و به مقامش اعتراف کرد و او همان (نعمت خداوند) بود). [12]
چگونگی سالم‌ماندن جسد یونس (ع) در شکم ماهی
در مقالۀ اول با ارائۀ دو دلیل عقلی و روایی اثبات کردیم که یونس (ع) در شکم ماهی قبض روح شد و جسدش مدتی در شکم ماهی باقی ماند؛ لازم به ذکر است که هیچ‌کدام از مفسرین شیعه و سنی به این نکته توجه نکرده‌اند و اصلاً به قبض‌روح شدن یونس (ع) اعتقادی ندارند.
سؤالی که اکنون مطرح میشود این است که جسد یونس (ع) در این مدت چگونه در شکم ماهی صحیح و سالم ماند؟
از آنجایی که گفتیم مفسرین به قبض‌روح شدن یونس (ع) معتقد نیستند به همین خاطر در پاسخ به این سؤال، مسئلۀ اعجاز را مطرح می‌کنند و می‌گویند زنده ماندن یونس (ع) در شکم ماهی یک معجزه است.
مکارم شیرازی می‌‌نویسد: (ممكن است تصور شود اين ماجرا از نظر علمى امكانپذير نيست، ولى بدون‌شک اين امر يك خارق عادت است نه يك محال عقلى، همانند زنده شدن مردگان كه تنها خارق عادت محسوب مىشود و محال نيست و به تعبير ديگر از طرق عادى انجام آن امكانپذير نيست، ولى با استمداد از قدرت بىپايان پروردگار مشكلى ندارد). [13]
اما سید احمدالحسن در توضیح خود اثبات می‌کند که براساس علم روز نیز جسد یونس (ع) می‌توانسته پس از طول این مدت سالم بماند تا دوباره قادر به زندگی باشد:
(آن ماهی دریا که یونس(ع) را بلعید، از انواع ماهیانی است که از نرم‌تنان اعماق دریاها تغذیه می‌کند و هیچ ماهی دیگری نمی‌تواند به این عمق تاریک و ظلمانی دریا نفوذ کند و حتی تا امروز هم هیچ انسانی نتوانسته به چنین عمقی نفوذ کند و زیست‌شناسان، از طریق این ماهی‌ها به وجود نرم‌تنان اعماق دریا پِی برده‌اند. وجه تمایز این نوع ماهی، پایین رفتن به اعماق تاریک سیاه ظلمت است: “فَنادي فِي الظُّلُماتِ” (و در تاریکی‌ها ندا داد). همچنین غذای این ماهی، نرم‌تنان است؛ بنابراین دستگاه گوارشی آن، جسم سخت (مانند جسم انسان) را هضم نمی‌کند و از همین رو جسم یونس (ع) پس از بلعیده شدن، از بین نرفت). [14]
نتیجه
در این بخش ما به بررسی چهار مورد از مفردات آیات قرآن در خصوص ماجرای یونس (ع) پرداختیم؛ یعنی: العراء، سقیم، یقطین و نعمة من ربه، و برای همگان آشکار شد آنچه علما در تفسیر خود به آن اشاره کردند اغلب یا احتمالاتی است که قرینه‌ای برای آن وجود ندارد، یا اینکه اکتفا به‌معنای ظاهری و لغوی است، اما سید احمدالحسن هرکدام از مفاهیم متشابه را به‌طور جداگانه می‌شکافد و سپس برای آن از روایات اهل‌بیت (ع) و آیات قرآن قرینه ارائه می‌دهد؛ علاوه‌بر این مفسرین به‌دلیل بی‌اطلاعی نسبت به حقیقت ماجرا، سالم ماندن جسد یونس (ع) در شکم ماهی را یک معجزه می‌دانند، اما سید احمدالحسن جدای از بیان حقیقت دربارۀ زنده یا مرده بودن یونس (ع) در شکم ماهی اثبات می‌کند از جهت علمی امکان سالم ماندن جسم این پیامبر خدا در شکم این نوع ماهی وجود دارد و به همین دلیل جسد ایشان از بین نرفت و سالم ماند.
منابع
1-صافات 145
2-ابن منظور،محمد بن مکرم، لسان العرب،49/15
3–ابن منظور،محمد بن مکرم، لسان العرب،288/12
4-ابن منظور،محمد بن مکرم، لسان العرب،345/13
5-مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،158/19
6-سید احمد الحسن، متشابهات، س174
7-همان.
8-همان.
9-همان.
10-قلم،48-50
11- طباطبایی ، محمد حسین، المیزان،388/19
12-سید احمد الحسن،متشابهات، س174
13-مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،487/13
